هولوکاست سیاه: رازگشایی از قتل عام یک میلیونی

غزال زیاری: کلیسای Ntarama در فاصله 45 دقیقه ای کیگالی، پایتخت رواندا، شاید از برخی جهات شبیه کلیساهای معمولی باشد، اما در داخل آن لباس های فراوانی، آغشته به خون به دیوارها آویزان است و در ویترینی شیشه ای بیش از 260 جمجمه انسان دیده می شود که بسیاری از آنها خرد شده اند، در داخل برخی جمجمه ها هنوز سلاح های زنگ زده دیده می شود و چوب و چماق هایی به دیوار تکیه داده شده اند.

این کلیسا محل یکی از قتل عام هایی است که در جریان نسل کشی سال 1994 در رواندا علیه توتسی ها که یکی از بدترین نسل کشی ها در اواخر قرن بیستم به شمار می رود، مورد استفاده قرار گرفته بود. در طول 100 روز، اعضای قوم هوتو حدود 800 هزار تا یک میلیون توتسی را به قتل رساندند. قاتلان از شبه نظامیان و شهروندان عادی بودند و حتی بسیاری از هوتوهای میانه رو و گروه اقلیت توا نیز به قتل رسیدند.

اووده انگومبوا، مدیر این سایت گفته که بیش از 5هزار توتسی در این کلیسا کشته شدند که شامل کودکان، نوزادان و زنان باردار بودند و حتی برخی از آنها، قبل از قتل مورد تجاوز قرار گرفته بودند. قاتلان از افراد رشوه می گرفتند تا بتوانند راه کشته شدن شان را انتخاب کنند و مثلا به جای کشته شدن با قمه، تیرباران شوند.

سی امین سالگرد نسل کشی رواندا

امسال رواندا به مناسبت سی سالگی این جنایت، مراسم بزرگداشتی را برگزار کرده است. در حال حاضر نسل کشی یکی از بحث برانگیزترین سوژه های مطالعاتی است که محققان، از علوم اجتماعی و سیاسی گرفته تا متخصصان سلامت روان، ژنتیک و اعصاب شناسی بررسی های عمیقی را درباره این رویداد انجام داده اند.

این بررسی با توجه به بحران های خشونت آمیز در بخش های مختلف جهان، مثل اوکراین، اسراییل و غزه، سودان و کنگو اهمیت زیادی دارد. برخی از این خشونت ها ویژگی های مشابهی دارند و تحقیق درباره جنایاتی مثل نسل کشی رواندا به رویکردهای بلندمدت در درمان مفید خواهد بود.

با وجود سختی های این مطالعه، محققان معتقدند که در جهت توسعه نظریه نسل کشی، به دنبال دلایلی هستند که به خشونت توده ای دامن می زند.

فیل کلارک، محقق سیاست بین الملل در دانشگاه لندن که بیش از دو دهه درباره رواندا مطالعه کرده، می گوید:« مطالعات نسل کشی مهمند. اگر بفهمید که نسل کشی چرا و چگونه رخ می دهد، با مقایسه نسل کشی ها درسراسر جهان، می توانیم نظریه ای کلی درباره این رویدادهای وحشتناک ارایه کنیم.»

یکی از درس های مهم نسل کشی رواندا، اهمیت مشارکت و حمایت از محققان محلی است که این کار در رواندا سخت است؛ چرا که در نسل کشی تقریبا تمام جامعه دانشگاهی این کشور از بین رفته است.

الگوهای خشونت

قبل از سال 1994، بیشتر مطالعات نسل کشی روی هلوکاست و کشتار 6 میلیون یهودی توسط دولت نازی آلمان در جنگ جهانی دوم متمرکز بود.

طبق گفته کلارک، تحقیقات درباره نسل کشی رواندا نیز بلافاصله آغاز نشد و 10 تا 15 سال از این اتفاق گذشته بود که محققان به بررسی این موضوع پرداختند که چه چیزی صدهاهزار غیرنظامی را به خشونت جمعی سوق داده است. محققان براین باورند که نباید دراین ماجرا نقش استعمار را در رواندا فراموش کرد.

در اوایل سده 1900، استعمارگران بلژیکی، طبقه های اجتماعی متعددی را بین مردم رواندا ایجاد کردند: هوتو، توتسی و توا. تنش های قومی بین هوتوها و توتسی ها در طول دهه ها ادامه داشت و چندین قتل عام دراین میانه رخ داد که به نسل کشی سال 1994 منتهی شد.

تیموتی لانگمن، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه بوستون در سال 1992 برای اولین بار به رواندا رفت؛ او معتقد است که هر نسل کشی منحصر به فرد است:« در نسل کشی ها، برخی الگوهای رایج نیز وجود دارد و محققان می توانند با مطالعه مواردی مانند رواندا، هولوکاست و دیگر نسل کشی ها چیزهای زیادی بیاموزند و از وقوع خشونت در جاهای دیگر جلوگیری کنند.»

بهبود شرایط روانشناختی در رواندا

یکی از مباحث مورد بررسی، سلامت روان است. محققان در سه دهه گذشته، آسیب های اولیه و بهبود آهسته بازماندگان و فرزندانشان را که بسیاری از آنها مستعد آسیب مجدد هستند، به ثبت رسانده اند و دولت رواندا به اجبار خدمات بهداشت روانی ایجاد کرده است.

ژان داماسکن ایامورمی در سال 94 جوان 28 ساله ای بود که به عنوان دستیار پزشکی آموزش می دید و بعد از این اتفاقات تخصصش را در زمینه سلامت روان گرفت و جزو اولین کادر پزشکی بود که از بازماندگان نسل کشی حمایت کرد. او گفته:« شاهد همه چیز بودم. ما مانند آتش نشان بودیم.»

در ادامه سازمان های غیردولتی وارد عمل شده و مشاوره های روان شناختی را برای بازماندگانی که اغلبشان خشونت فیزیکی و آسیب های روحی غیرقابل تصوری را از قتل های دسته جمعی که شاهدش بودند، تجربه کرده بودند، ارایه می کرد.

بعد از آن وقایع، 96% مردم رواندا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را در نتیجه خشونت شدید تجربه کردند.

تدریجا منابع بهداشت روانی کشور توسعه یافت. در سال 94 تنها یک روانپزشک به نام ناسون مونیانداموتسا در رواندا زندگی می کرد که در آن زمان در سوییس بود و اکثر اعضای خانواده اش را در خشونت از دست داد. او بلافاصله به رواندا بازگشت و در تنها بیمارستان روانی این کشور کارش را آغاز کرد و شروع به تعلیم دیگر پزشکان نمود.

مونیانداموتسا در سال 2016 درگذشت، ولی افراد زیادی را ترغیب کرد که برای آموزش به خارج از کشور بروند هرچند که حدود نیمی از آنها برنگشتند. در حال حاضر، این کشور تنها 16 روانپزشک دارد که 13 نفر از آنها از دانشکده روانشناسی رواندا فارغ التحصیل شده اند تا به جمعیت 13 و نیم میلیون نفری کشورشان خدمت کنند.

مشاوره، درمان شناختی رفتاری و دارو دراین کشور ادامه دارد؛ ولی افراد هنوز زخم های ذهنی بزرگی از تجربیات تلخشان دارند. در جامع ترین نظرسنجی رواندا در سال 2018 ، حدود 28 درصد از بازماندگان نسل کشی علایم PTSD را گزارش کردند.

حمایت طولانی مدت از بازماندگان مهم است؛ چرا که بسیاری از آنها ممکن است دچار آسیب مجدد شوند و مثلا بروز خشونت در کنگو می تواند خاطرات را برایشان زنده کند.

ایامورمی معتقد است که برگزاری مراسم بزرگداشت برای قربانیان نسل کشی، یک سبک درمانی است؛ چرا که افراد فرصت می یابند تا درباره آسیب هایشان صحبت کنند و از یکدیگر حمایت کنند و محققان دریافته اند حتی افرادی نیز که در طول نسل کشی زنده نبوده اند، از آن رنج می برند. این ترومای بین نسلی یک چالش و یک واقعیت در رواندا است .

تروما بین نسل ها

لیون موتسا، پزشک و تنها متخصص ژنتیک کشور در طول سال ها، اولین کسی بود که اثرات ترومای رواندا را در سطح ژنتیکی بررسی و مشاهده کرد که کودکان متولد شده از زنانی که در سال 1994 باردار بودند، نشانه هایی از تروما دارند.

در آن مطالعه ، تیم موتسا از زنانی که درسال 94 باردار بودند و فرزندانشان و دیگر افرادی که در معرض نسل کشی نبودند، نمونه خون گرفتند و به این نتیجه رسیدند که بازماندگان نسل کشی و فرزندانشان دارای علایم اپی ژنتیکی مشابهی در بخش های خاصی از DNA هستند. در ادامه موتسا با یانسن، عصب شناس بلژیکی که از سال 2011 در دانشگاه رواندا بود، همکاری کرد و این تحقیقات گسترش یافت.

اما ایده وراثت اپی ژنتیک چند نسلی بحث برانگیز است و تیموتی بستور، زیست شناس مولکولی دانشگاه کلمبیا گفته: «من از هیچ مورد واقعاً قانع کننده ای که در آن وراثت بین نسلی نشان داده شده است، آگاه نیستم.»

وقتی دانشمندان به شرکت کنندگان در این مطالعه یادآوری کردند که ضربه روحی آنها بر فرزندانشان تاثیرگذار است، شاهد افزایش تاب آوری در شرکت کنندگان بودند. بدین ترتیب دانشمندان با روان درمانی از کودکان حمایت می کنند و حالا این والدین می توانند بفهمند که چرا این اتفاق برای فرزندانشان می افتد.

یانسن گفته:« مطالعات بیولوژیکی نیز اهمیت زیادی دارد. می خواهیم این را در تاریخ ثبت کنیم. این شواهد به مبارزه با انکار نسل کشی کمک می کند.» او این مطالعات تحقیقاتی را در جاهای دیگر مانند عراق انجام داده است.

درس هایی که باید از رواندا گرفت

بخش عمده ای از تحقیقات درباره نسل کشی در رواندا در علوم اجتماعی و علوم انسانی بوده. دولت رواندا تمایزات رسمی قومی را پس از نسل کشی ریشه کن کرد. طبق آمار، کشورهایی که گروه های قومی را به رسمیت شناخته اند در شاخص های اجتماعی مثل صلح، دموکراسی و اقتصاد امتیاز بهتری کسب کرده اند.

اسکات استراوس، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه کالیفرنیا گفته: «این اتفاقات از نظر مقیاس خشونت، اختلال و رنج، رویدادهای بسیار مهمی هستند.»

مطالعات منحصراً توسط دانشمندان غربی انجام شده و تجزیه و تحلیل کلارک و همکارانش نشان داد که از سال 1994 تا 2019، تنها 3.3 درصد از مطالعات در مورد رواندای پس از نسل کشی، توسط محققان این کشور انجام شده . هدف از پروژه این بود که محققان رواندا داستان های خود را به اشتراک گذاشته و محققان خارجی از آنها حمایت کنند.

بسیاری از تحقیقات، بر پایه صحبت با بازماندگانی است که وحشت غیرقابل تصوری را تحمل کرده اند و در این موقعیت محققان حرف آنها را گوش کرده و با آنها همدلی می کنند. آنها از طریق این مطالعات، با شناسایی شباهت ها در بین نسل کشی های مختلف که در رواندا و هولوکاست و نسل کشی ارمنی ها در سال 1915 درک وسیع تری به دست می آورند.

به گفته محققان همه این نسل کشی ها، ویژگی های مشترکی داشتند. اولین مورد، نژادی کردن اعضای جامعه است و عوامل دیگر شامل برنامه ریزی قتل عام سازمان یافته و گسترش یک ایدیولوژی در کل جامعه است. وینسنت دوکلرت، مورخ، محقق برجسته فرانسه در مورد نسل کشی 1994 گفته که آخرین مولفه، دخالت دولت و نهادهای آن، مانند موسسات مذهبی و مدارس، به عنوان شرکت کننده در قتل هاست.

یکی از محققان دانشگاه یورک کینگ می گوید: «روایت بسیار ساده ای درباره نسل کشی رواندا وجود داشت که توسط نفرت های قبیله ای باستانی هدایت شده است. این توضیحات به نوبه خود می تواند به محققان در فهم اینکه چرا مردم مرتکب جنایات می شوند کمک کرده و در نهایت به توسعه رویکردهای موثر در متوقف کردن آنها منجر خواهد شد».

یکی دیگر از محققان به دنبال عوامل علّی مشترک نسل کشی های مختلف هستند و اینکه چرا برخی از درگیری ها که دارای شرایط نسل کشی هستند (از جمله خشونت در مالی در دهه 1990 و ساحل عاج در اوایل دهه 2010 ) به نسل کشی منجر نشدند. آنها براین باورند که مطالعه نسل کشی فواید زیادی دارد، اما جلوگیری از وقوع آنها در نهایت یک موضوع سیاسی است که توسط کشورها مدیریت می شود.

روایت های بازماندگان

با توجه به اینکه تحقیقات قضایی بر روی مجرمان متمرکز شده، یکی از نگرانی های محققان آن است که تمرکز کمتری بر بازتاب صدای بازماندگان صورت گیرد.

ژان پیر ساگاهوتو یکی از این بازماندگان است. او می گوید: « نمی توانم تمام اتفاقات سال 1994 را بگویم؛ خیلی سخت است. جوری همه چیز را به یاد می آورم که انگار دیروز بوده.»

او بیش از 2 ماه درون مخزنی پنهان شده بود تا زنده بماند. در آن زمان پدر و مادرش کشته شدند. او که حسابدار بود، پس از نسل کشی به عنوان راننده تاکسی مشغول کار شد و برای افرادی که برای پروژه ها از کشور بازدید می کردند، کار می کرد.

او ادامه داد:« می خواهم محققان واقعاً کاوش کنند و دریابند که علل واقعی نسل کشی چه بوده. این نسل کشی یک بازی شانسی نبود و برای مدت طولانی به خوبی آماده شده بود.»

یولاند موکاگاسانا، که اولین گزارش جامع بازماندگان از نسل کشی را در سال 1997 منتشر کرد می گوید:« یکی از مهم ترین ابزارها برای محققان، ثبت شهادت بازماندگان است.» او با بازماندگان دیگر نسل کشی ها و کشتارهای دسته جمعی صحبت کرده و شباهت هایی را در این رویدادها، صرف نظر از اینکه در کجای جهان اتفاق افتاده، دیده است. او می گوید: «ایدیولوژی نفرت یکسان است.»

در سال 1994، موکاگاسانا یک پرستار و یک زن موفق توتسی بود که کلینیک بهداشتی خود را اداره می کرد و با شروع این نسل کشی او و همسرش به امید اینکه فرزندانشان در کنار او ایمن تر باشند، از هم جدا شدند. در طول ماه های نسل کشی، او گزارش هایش را روی ضایعاتی مانند پاکت های سیگار می نوشت. شوهر و فرزندان موکاگاسانا کشته شدند و وقتی او به مکان امنی رسید، یکی از اولین چیزهایی که می خواست قلم و کاغذی برای ضبط آنچه اتفاق افتاده بود.

منبع: nature

227321