قانون جدید تقسیط مهریه

تقسیط مهریه، راهکاری قانونی برای مردانی است که توانایی پرداخت یکجای مهریه همسر خود را ندارند و در این مسیر، قانون اعسار از پرداخت مهریه به کمک آن ها می آید تا با اثبات ناتوانی مالی، بتوانند مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کنند. در ایران، با توجه به شرایط اقتصادی و افزایش قیمت سکه، آگاهی از ابعاد تقسیط مهریه برای زوجین اهمیت فزاینده ای یافته است. این فرایند نه تنها از فشار مالی بر مرد می کاهد، بلکه تضمین می کند حق مالی زن نیز در طول زمان استیفا شود.

پیچیدگی های حقوقی مهریه و چالش های مالی پیرامون آن، بسیاری از زوجین را به سمت جستجو برای قانون جدید تقسیط مهریه سوق می دهد، اما باید دانست که تاکنون قانون جامع جدیدی در سال های اخیر به تصویب نرسیده و قوانین موجود و رویه های قضایی، مبنای عمل هستند. در ادامه این مقاله، با جزئیات کامل و از دیدگاهی جامع، تمامی مراحل و شرایط مربوط به تقسیط مهریه، تفاوت آن با اعسار، مدارک لازم، نحوه محاسبه اقساط و پیامدهای حقوقی آن را بررسی خواهیم کرد تا زوجین با دیدی باز و اطلاعاتی دقیق، بتوانند تصمیمات حقوقی آگاهانه ای اتخاذ کنند.

مبانی حقوقی مهریه و مفاهیم اولیه

مهریه، یکی از بنیادین ترین حقوق مالی است که در پیوند ازدواج برای زن (زوجه) ایجاد می شود. در فرهنگ و قانون ایران، این حق مالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به نوعی پشتوانه و تضمین مالی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن تلقی می شود. درک ماهیت و انواع مهریه، اولین گام برای فهم فرایند تقسیط آن است.

مهریه چیست؟ انواع و ماهیت آن

مهریه عبارت است از مالی که مرد (زوج) به هنگام عقد ازدواج بر عهده می گیرد که به زن بپردازد. این مال می تواند شامل هر چیزی باشد که ارزش مالی داشته باشد، اعم از پول نقد، سکه، طلا، ملک، و حتی منافع و حقوق مالی. به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه دخل و تصرفی در آن داشته باشد یا آن را مطالبه کند. این حق حتی اگر زن در زندگی مشترک از شوهر خود تمکین نکرده باشد، ساقط نمی شود، مگر در موارد بسیار خاص قانونی.

انواع مهریه در قانون مدنی ایران به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر کدام آثار حقوقی متفاوتی دارند:

1. مهریه عندالمطالبه: این رایج ترین نوع مهریه است و به این معناست که زن هر زمان که اراده کند، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را از شوهر مطالبه کند. شوهر نیز مکلف به پرداخت آن است. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به مطالبه و توقیف اموال شوهر کند.
2. مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی شوهر است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه و دریافت کند که بتواند ثابت کند شوهر از نظر مالی متمکن بوده و توانایی پرداخت مهریه را دارد. در این حالت، بار اثبات استطاعت مالی بر عهده زن است و مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه عندالاستطاعه، قابل بازداشت (جلب) نخواهد بود.

تعیین نوع مهریه در زمان عقد ازدواج و با توافق طرفین صورت می گیرد و در سند ازدواج ثبت می شود. انتخاب درست نوع مهریه می تواند در آینده پیامدهای حقوقی و مالی متفاوتی برای هر دو طرف داشته باشد.

مفهوم تقسیط مهریه و اعسار: تفاوت ها و ارتباط

بسیاری از افراد تصور می کنند تقسیط مهریه و اعسار از مهریه دو مفهوم یکسان هستند، اما در واقع این دو با یکدیگر متفاوت بوده و ارتباط تنگاتنگی دارند.

• تقسیط مهریه: به معنای تقسیم مبلغ کل مهریه به اقساط کوچک تر و پرداخت آن در دوره های زمانی مشخص (ماهانه یا سالانه) است. این روش زمانی به کار می رود که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و دادگاه پس از بررسی شرایط، حکم به پرداخت اقساطی آن می دهد.
• اعسار از پرداخت مهریه: بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی (در اینجا مهریه) است. به بیان ساده، زمانی که یک مرد توانایی مالی کافی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد و اموالی جز مستثنیات دین (اموالی که برای زندگی ضروری هستند و قابل توقیف نیستند) نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار کند.

اعسار، پیش شرط اصلی تقسیط مهریه است. بدون اثبات اعسار، تقسیط مهریه عملاً امکان پذیر نیست. دادگاه ابتدا باید اعسار مرد را احراز کند تا سپس بتواند مهریه را به صورت قسطی برای او تعیین کند.

یک باور غلط رایج این است که اعسار موجب از بین رفتن اصل مهریه می شود؛ این موضوع صحت ندارد. اعسار فقط به نحوه پرداخت مهریه مربوط است و اصل حق مهریه زن به هیچ عنوان ساقط نمی شود. حتی اگر مردی سال ها اقساط مهریه را بپردازد و بعدها وضعیت مالی او به شکل چشمگیری بهبود یابد، زن می تواند درخواست تعدیل اقساط یا پرداخت یکجای مابقی مهریه را از دادگاه بخواهد.

شرایط و الزامات اعسار از پرداخت مهریه

فرایند تقسیط مهریه، با اثبات اعسار آغاز می شود. در واقع، مردی که به پرداخت مهریه محکوم شده و توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، باید به دادگاه ثابت کند که از نظر مالی معسر است. این اثبات نیازمند رعایت شرایط و ارائه مدارکی است که در ادامه به تفصیل بررسی می شود.

چه کسی می تواند درخواست اعسار از مهریه دهد؟

هر مردی (زوج) که به پرداخت مهریه محکوم شده و به دلیل عدم توانایی مالی قادر به پرداخت یکجای آن نیست، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. این درخواست می تواند از سوی خود زوج یا وکیل او مطرح شود. مهم این است که شخصاً یا از طریق وکیل خود، ناتوانی مالی اش را به دادگاه اثبات کند.

معیارهای اصلی اثبات عدم تمکن مالی

برای اثبات اعسار، صرف ادعا کافی نیست و زوج باید مدارک و شواهد محکمی را به دادگاه ارائه دهد. معیارهای اصلی که دادگاه برای تشخیص عدم تمکن مالی در نظر می گیرد، شامل موارد زیر است:

1. نداشتن اموال قابل توقیف (به جز مستثنیات دین): مرد باید ثابت کند که هیچ مال منقول یا غیرمنقولی ندارد که بتواند از طریق آن مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند. مستثنیات دین شامل اموالی است که برای ادامه زندگی ضروری هستند و قانوناً نمی توان آن ها را توقیف کرد. این موارد در ماده 65 قانون اجرای احکام مدنی ذکر شده اند که عبارتند از:
   • منزل مسکونی که در شأن محکوم علیه باشد.
   • اثاثیه و اسباب ضروری زندگی.
   • آذوقه و مواد غذایی موجود در منزل به میزان متعارف.
   • کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق.
   • وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها است.
   • تلفن مورد نیاز.
   • مبلغ ودیعه اجاره منزل (رهن) مشروط به اینکه پرداخت اجاره بدون آن موجب سختی شود و ملک اجاره ای بیش از شأن مدیون نباشد.
2. عدم کفایت درآمد برای پرداخت مهریه و هزینه های ضروری زندگی: اگر زوج شاغل است، باید ثابت کند که درآمد او (حقوق، دستمزد، سود کسب وکار) کفاف پرداخت یکجای مهریه و همچنین تامین هزینه های ضروری زندگی خود و افراد تحت تکفلش (مثل فرزندان) را نمی دهد.
3. نقش شهادت شهود در اثبات اعسار: شهادت حداقل دو نفر شاهد مرد که از وضعیت مالی و زندگی زوج اطلاع کافی دارند، در اثبات اعسار بسیار حیاتی است. این شهود باید در دادگاه حاضر شده و شهادت دهند که زوج اموال قابل توجهی ندارد و قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست. شهادت کتبی (استشهادیه) نیز باید ضمیمه دادخواست باشد.

زمان تقدیم دادخواست اعسار

زمان بندی تقدیم دادخواست اعسار می تواند در روند پرونده و جلوگیری از پیامدهای ناخواسته حقوقی (مانند بازداشت) موثر باشد:

1. امکان تقدیم دادخواست اعسار قبل از مطالبه رسمی مهریه توسط زوجه: اگر مرد پیش بینی می کند که زن قصد مطالبه مهریه را دارد و او نیز توانایی پرداخت ندارد، می تواند حتی قبل از اینکه زن به صورت رسمی مهریه را مطالبه کند، دادخواست اعسار را تقدیم دادگاه کند. این کار می تواند از ورود مرد به مراحل توقیف اموال یا جلب جلوگیری کند.
2. امکان تقدیم دادخواست اعسار پس از صدور اجرائیه و در معرض جلب قرار گرفتن: معمولاً دادخواست اعسار پس از مطالبه مهریه توسط زن، صدور حکم محکومیت مرد به پرداخت مهریه و سپس صدور اجرائیه مهریه مطرح می شود. اگر اجرائیه صادر شده و مرد در معرض جلب و حبس قرار گیرد، می تواند با تقدیم فوری دادخواست اعسار و در صورت پذیرفته شدن، از بازداشت موقت آزاد شود و مهریه را قسط بندی کند.
3. فرصت قانونی برای ارائه دادخواست اعسار: طبق قانون، مرد می تواند ظرف یک ماه پس از ابلاغ اجرائیه مهریه، دادخواست اعسار خود را تقدیم دادگاه کند. البته این مهلت به معنای سلب حق پس از آن نیست و مرد در هر زمان می تواند درخواست اعسار را مطرح کند، اما تقدیم به موقع آن می تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند.

مراحل گام به گام تقسیط مهریه (از دادخواست تا صدور حکم)

فرآیند تقسیط مهریه، مسیری قانونی است که با رعایت دقیق مراحل و ارائه مدارک لازم، به نتیجه می رسد. هر گام در این مسیر اهمیت خاص خود را دارد و آگاهی از آن ها، به زوج کمک می کند تا با اطمینان بیشتری این روند را طی کند.

آماده سازی مدارک لازم برای اعسار و تقسیط مهریه

جمع آوری و آماده سازی دقیق مدارک، یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل در پرونده اعسار و تقسیط مهریه است. بدون این مدارک، دادخواست ممکن است رد شود. در اینجا یک چک لیست کامل ارائه می شود:

• دادخواست اعسار از پرداخت مهریه: این سند اصلی است که باید به صورت رسمی و با ذکر جزئیات کامل شامل مشخصات زوج و زوجه، میزان مهریه، دلایل اعسار و درخواست تقسیط مهریه تنظیم شود.
• استشهادیه اعسار: شامل گواهی کتبی حداقل دو نفر شاهد مرد است که از وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاهی کامل دارند و شهادت می دهند که او قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست. این استشهادیه باید توسط شهود امضا شده و هویت آن ها تأیید شود.
• لیست اموال، دارایی ها، حساب های بانکی و بدهی های زوج: زوج باید فهرستی کامل و صادقانه از تمامی اموال خود (منقول و غیرمنقول)، موجودی حساب های بانکی، سهام، اوراق بهادار و همچنین تمامی بدهی هایی که دارد (مانند وام بانکی، چک برگشتی، بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی) ارائه دهد. این لیست باید به دقت تکمیل شود تا دادگاه بتواند وضعیت مالی واقعی او را بررسی کند.
• فیش حقوقی، گواهی اشتغال به کار یا گواهی عدم اشتغال: اگر زوج شاغل است، ارائه فیش حقوقی یا گواهی اشتغال به کار با ذکر میزان درآمد ضروری است. در صورت بیکاری، ارائه گواهی عدم اشتغال از مراجع ذی صلاح یا مدارکی که بیکاری را ثابت می کند، لازم است.
• سایر اسناد مثبته: این مدارک می توانند شامل گواهی های پزشکی (در صورت بیماری های پرهزینه)، مدارک مربوط به حوادث غیرمترقبه (مانند سیل، زلزله، آتش سوزی)، گواهی زندان (در صورت بازداشت بودن) یا هر سند دیگری باشند که ناتوانی مالی زوج را تأیید می کنند.
• کپی عقدنامه و دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه: ارائه کپی برابر با اصل عقدنامه ازدواج و همچنین دادنامه ای که زوج را به پرداخت مهریه محکوم کرده است، از الزامات است.

نحوه تنظیم و تقدیم دادخواست

پس از جمع آوری مدارک، نوبت به تنظیم و تقدیم دادخواست می رسد:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: تمامی دادخواست های حقوقی از جمله دادخواست اعسار از پرداخت مهریه باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صالح ارسال شوند.
2. نکات مهم در نگارش دادخواست: دادخواست باید با رعایت اصول نگارش حقوقی و به صورت واضح و شیوا تنظیم شود. تمامی دلایل اعسار، به همراه مستندات مربوطه، باید در دادخواست ذکر شوند. درخواست تقسیط مهریه نیز باید به صراحت بیان شود.

هزینه های دادرسی و حق الوکاله

برای دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، هزینه دادرسی بسیار ناچیز است و معمولاً زوج معسر از پرداخت هزینه های دادرسی اصلی معاف می شود. با این حال، استفاده از وکیل متخصص امور خانواده می تواند به دلیل پیچیدگی های حقوقی، بسیار کمک کننده باشد. حق الوکاله وکیل بسته به پیچیدگی پرونده، میزان مهریه و توافق طرفین، متفاوت خواهد بود.

مرجع صالح برای رسیدگی و روند دادگاه

مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار و تقسیط مهریه، دادگاه خانواده است. این دادخواست معمولاً به شعبه ای از دادگاه خانواده تقدیم می شود که حکم محکومیت به پرداخت مهریه را صادر کرده یا دادگاه محل اقامت زوج. روند دادگاه به این صورت است که:

1. تشکیل جلسه دادگاه: پس از ثبت دادخواست، زمانی برای جلسه رسیدگی تعیین می شود و طرفین به همراه شهود (در صورت لزوم) احضار می شوند.
2. ارائه دفاعیات و شهادت شهود: زوج باید در دادگاه دلایل اعسار خود را تشریح کرده و مدارک را ارائه دهد. شهود نیز در این جلسه حاضر شده و شهادت می دهند. زوجه نیز می تواند در مقابل ادعای اعسار زوج، دلایل و مدارکی برای اثبات تمکن مالی او ارائه کند.
3. بررسی کارشناسی و استعلام: در برخی موارد، دادگاه ممکن است برای بررسی دقیق تر وضعیت مالی زوج، از کارشناس مالی یا اداره دارایی استعلام بگیرد تا صحت اظهارات زوج بررسی شود.

صدور حکم اعسار و تعیین اقساط

پس از بررسی های لازم، دادگاه اقدام به صدور حکم می کند.

1. آثار حکم اعسار: اصلی ترین اثر حکم اعسار، جلوگیری از حبس و امکان تقسیط مهریه است. اگر حکم اعسار صادر شود، مرد از بازداشت به دلیل عدم پرداخت مهریه معاف خواهد شد و باید مهریه را طبق برنامه اقساطی پرداخت کند.
2. عوامل موثر بر تعیین مبلغ پیش قسط و اقساط ماهیانه/سالانه: قاضی با در نظر گرفتن چندین عامل، میزان پیش قسط و اقساط مهریه را تعیین می کند. این عوامل عبارتند از:
   • توانایی مالی زوج: میزان درآمد، دارایی ها و بدهی های او.
   • میزان مهریه: هرچه مهریه بیشتر باشد، اقساط ممکن است طولانی تر یا با مبالغ متفاوت تر تعیین شود.
   • هزینه های زندگی زوج: نیازهای اساسی زندگی او و افراد تحت تکفلش.
   • شأن زوجه: وضعیت اجتماعی و نیازهای معمول زندگی زن.
   • نظر قاضی: قاضی با توجه به تمامی جوانب پرونده و رویه های قضایی، تصمیم نهایی را اتخاذ می کند.
3. مفهوم و نحوه تعیین پیش قسط مهریه: معمولاً دادگاه علاوه بر اقساط ماهیانه یا سالانه، مبلغی را نیز به عنوان پیش قسط اولیه تعیین می کند که زوج باید در ابتدای امر آن را پرداخت کند. این مبلغ نیز با در نظر گرفتن توان مالی زوج تعیین می شود.
4. جدول اقساط مهریه: پس از تعیین پیش قسط و اقساط، دادگاه جدول اقساطی را تنظیم و به طرفین ابلاغ می کند که در آن مبلغ هر قسط و زمان پرداخت آن مشخص شده است.

قوانین و رویه های خاص در تقسیط مهریه (آپدیت 1404)

یکی از پرتکرارترین سوالات در زمینه مهریه، مربوط به قوانین جدید است. بسیاری از مردم گمان می کنند که هر سال قوانین جدیدی در این حوزه تصویب می شود، در حالی که واقعیت کمی متفاوت است. درک وضعیت کنونی قوانین و رویه های قضایی برای سال 1404، برای تمامی ذی نفعان ضروری است.

بررسی وضعیت قانون جدید تقسیط مهریه 1404

تاکنون، هیچ قانون جامع و کاملاً جدیدی تحت عنوان قانون جدید تقسیط مهریه 1404 به تصویب نرسیده است. مبنای عمل دادگاه ها و مراجع قضایی همچنان قوانین زیر است:

• قانون مدنی: که به تعریف و ماهیت مهریه، انواع آن (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) و احکام کلی آن می پردازد.
• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394: این قانون چارچوب اصلی برای رسیدگی به دعاوی اعسار و تقسیط بدهی ها، از جمله مهریه را مشخص می کند و تعیین می کند که چه کسی معسر شناخته می شود و چگونه باید بدهی خود را پرداخت کند.
• آیین نامه اجرایی مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا: که مربوط به نحوه اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد است.

بنابراین، آنچه در مورد قوانین جدید مطرح می شود، بیشتر به تغییرات در رویه های قضایی، بخشنامه های اداری و تفاسیر نوین از قوانین موجود مربوط می شود، نه تصویب یک قانون کاملاً متفاوت. دادگاه ها ممکن است با توجه به شرایط اقتصادی روز، انعطاف پذیری بیشتری در تعیین میزان اقساط داشته باشند یا نکات جدیدی را در بررسی پرونده های اعسار مدنظر قرار دهند.

قانون 110 سکه و پیامدهای آن (با تمرکز بر جدید بودن)

یکی از مهم ترین تغییرات که در سال های اخیر در رابطه با مهریه ایجاد شده و هنوز هم در ذهن بسیاری از مردم به عنوان قانون جدید مهریه شناخته می شود، مربوط به سقف 110 سکه است. این قانون در واقع به ماده 22 آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده مصوب 1391 و ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394 برمی گردد.

• توضیح کامل قانون سقف 110 سکه برای جلب و حبس: بر اساس این قانون، اگر مهریه تا 110 سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، مرد در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند به درخواست زن بازداشت شود (جلب و حبس). اما اگر مهریه بیش از 110 سکه باشد، برای مازاد بر این مقدار، حکم جلب و حبس صادر نمی شود.
• وضعیت مهریه های بیش از 110 سکه: این به معنای عدم قابلیت وصول مهریه های بالای 110 سکه نیست. زن همچنان می تواند مهریه مازاد بر 110 سکه را نیز مطالبه کند، اما برای وصول آن باید اموال قابل توقیف از مرد شناسایی شود. به عبارت دیگر، برای مهریه بالای 110 سکه، ضمانت اجرای جلب و حبس وجود ندارد، اما ضمانت اجرای توقیف اموال همچنان پابرجاست.
• مباحث و پیشنهادات جدید: در سال های اخیر، با توجه به افزایش شدید قیمت سکه و مشکلات ناشی از آن برای زوجین، پیشنهاداتی برای کاهش سقف مهریه (مانند 14 سکه) یا تغییر در نحوه محاسبه آن مطرح شده است. اما این ها در حال حاضر در حد پیشنهاد و طرح هستند و تاکنون به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده اند. بنابراین، در سال 1404 همچنان قانون 110 سکه و رویه های قضایی مرتبط با آن جاری است.

قوانین مربوط به مهریه عندالاستطاعه در رویه قضایی جدید

مهریه عندالاستطاعه، همانطور که پیشتر گفته شد، نوعی از مهریه است که پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است. در رویه قضایی جدید، تمرکز بر روی این نوع مهریه بیشتر شده است:

• نحوه اثبات استطاعت: در مهریه عندالاستطاعه، بار اثبات استطاعت مالی مرد بر عهده زن (زوجه) است. زوجه باید با ارائه مدارک و شواهدی مانند لیست اموال، حساب های بانکی، فیش حقوقی یا هر سند دیگری که نشان دهنده تمکن مالی زوج باشد، استطاعت او را به دادگاه ثابت کند.
• تفاوت های آن با عندالمطالبه: اصلی ترین تفاوت، عدم امکان جلب و حبس مرد در صورت عدم پرداخت مهریه عندالاستطاعه است. زن فقط می تواند اموال شناسایی شده مرد را توقیف کند.
• آیا مهریه عندالاستطاعه نیز قسطی می شود؟ بله، حتی اگر مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، اگر زن بتواند استطاعت مالی مرد را اثبات کند، اما مرد قادر به پرداخت یکجای آن نباشد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار، مهریه را به صورت قسطی پرداخت کند. در واقع، اثبات اعسار از پرداخت یکجا، حتی در مهریه عندالاستطاعه نیز مطرح است، اما با این تفاوت که در مهریه عندالاستطاعه، ابتدا زن باید استطاعت کلی مرد را ثابت کند.

سناریوهای خاص و نکات مهم در تقسیط مهریه

مسیر تقسیط مهریه همیشه یکنواخت نیست و ممکن است در طول زمان یا تحت شرایط خاص، با سناریوهای متفاوتی روبرو شود. آگاهی از این سناریوها و پیامدهای حقوقی آن ها، می تواند به زوجین در مواجهه با چالش های احتمالی کمک کند.

مجازات عدم پرداخت اقساط مهریه

پس از صدور حکم تقسیط مهریه، مرد (زوج) موظف است اقساط را طبق برنامه زمانی و مبالغ تعیین شده توسط دادگاه پرداخت کند. عدم رعایت این تعهد، پیامدهای حقوقی جدی به دنبال دارد:

• عواقب قانونی: اگر مرد یک یا چند قسط مهریه را بدون دلیل موجه پرداخت نکند، زن می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف اموال یا جلب و حبس مرد را ارائه دهد. در این صورت، اگر اموالی از مرد شناسایی شود، از محل آن اقساط معوقه پرداخت می شود. در غیر این صورت، حکم جلب و بازداشت برای مرد صادر خواهد شد.
• امکان درخواست تعدیل اقساط: اگر پس از صدور حکم تقسیط، شرایط مالی مرد به صورت قابل توجهی تغییر کند (مثلاً درآمدش کاهش یابد، بیکار شود یا هزینه های درمانی سنگینی بر او تحمیل شود)، او می تواند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه به دادگاه، درخواست کاهش مبلغ اقساط یا افزایش مدت زمان پرداخت را داشته باشد. دادگاه با بررسی مجدد وضعیت مالی زوج و شواهد و مدارک جدید، در این خصوص تصمیم گیری خواهد کرد.

اعتراض به رأی دادگاه در مورد تقسیط مهریه

رأی صادره توسط دادگاه در خصوص اعسار و تقسیط مهریه، لزوماً نهایی نیست و هر یک از طرفین (زوج یا زوجه) می توانند نسبت به آن اعتراض کنند:

• حق اعتراض زوج: اگر مرد احساس کند که دادگاه در تعیین مبلغ پیش قسط یا اقساط، توانایی مالی او را به درستی لحاظ نکرده و اقساط بیش از توان او تعیین شده است، می تواند درخواست تجدید نظر یا فرجام خواهی (بسته به نوع رأی و مرجع صادرکننده) را مطرح کند تا اقساط کاهش یابد.
• حق اعتراض زوجه: اگر زن باور داشته باشد که مرد توانایی مالی بیشتری دارد و حکم اعسار یا تقسیط صادر شده منصفانه نیست (مثلاً مبلغ اقساط بسیار کم است یا اعسار مرد به دروغ اثبات شده)، می تواند با ارائه دلایل و مدارک جدید (مانند شناسایی اموال پنهان مرد یا افزایش درآمد او)، نسبت به حکم اعسار یا میزان اقساط اعتراض کند و درخواست افزایش اقساط یا رد اعسار را داشته باشد.
• مهلت قانونی و مدارک لازم برای اعتراض: مهلت اعتراض به آرای دادگاه معمولاً بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی است. برای اعتراض، باید دادخواست تجدید نظر یا فرجام خواهی را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم کرد و مدارک جدید و دلایل اعتراض را ضمیمه آن نمود.

تأثیر طلاق بر نحوه محاسبه و ادامه اقساط مهریه

طلاق، یکی از شرایطی است که می تواند بر نحوه پرداخت اقساط مهریه تأثیر بگذارد:

• وضعیت اقساط معوقه در زمان طلاق: اگر در زمان طلاق، اقساط مهریه معوقه و پرداخت نشده وجود داشته باشد، دادگاه مرد را ملزم به پرداخت تمامی اقساط عقب افتاده خواهد کرد. در برخی موارد، دادگاه ها در زمان اجرای صیغه طلاق، سخت گیری بیشتری اعمال می کنند و مرد را مکلف به پرداخت تمامی اقساط معوقه و بعضاً حتی تسریع در پرداخت اقساط آتی می کنند.
• تاثیر نوع طلاق بر رویه دادگاه: نوع طلاق (به درخواست زوج یا زوجه) نیز می تواند در تصمیم گیری دادگاه مؤثر باشد. مثلاً در طلاق از سوی مرد، دادگاه ممکن است در مورد پرداخت مهریه سخت گیری بیشتری کند.
• تغییر شرایط مالی پس از طلاق: اگر پس از طلاق، توانایی مالی مرد تغییر کند (بهبود یا کاهش)، هر یک از طرفین می توانند درخواست تعدیل اقساط مهریه را از دادگاه بخواهند.

وضعیت پرداخت اقساط مهریه در شرایط ویژه

برخی شرایط خاص نیز می توانند ابهامات حقوقی در مورد ادامه پرداخت مهریه ایجاد کنند:

• پرداخت اقساط بعد از ازدواج مجدد زن: یک سوال رایج این است که آیا با ازدواج مجدد زن، حق مهریه او ساقط می شود؟ پاسخ قاطعانه خیر است. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و ازدواج مجدد او هیچ تأثیری بر این حق ندارد. بنابراین، شوهر سابق همچنان موظف به پرداخت اقساط مهریه طبق حکم دادگاه است. مگر آنکه زن با رضایت خود، حق مهریه را ببخشد.
• پرداخت اقساط مهریه بعد از فوت شوهر: مهریه یک بدهی است و همانند سایر بدهی ها، حتی پس از فوت شوهر نیز ساقط نمی شود. در این حالت، اقساط مهریه حال شده و باید از محل ماترک (اموال به جا مانده) متوفی به زن پرداخت شود. ورثه متوفی قبل از تقسیم ارث، مکلف به پرداخت بدهی های متوفی، از جمله مهریه همسر او هستند.

تفاوت مهریه قسطی و نقدی (با تمرکز بر مزایا و معایب هر یک)

درک تفاوت بین مهریه قسطی و نقدی می تواند به زوجین کمک کند تا در مورد نحوه پرداخت و دریافت آن، تصمیمات بهتری بگیرند.

1. مهریه نقدی: به معنای پرداخت یکجای تمام مبلغ مهریه، به صورت وجه نقد یا معادل آن (مانند واگذاری ملک یا سهام) است.
   • مزایا: زن مهریه خود را به سرعت دریافت می کند و می تواند از آن استفاده کند. مرد نیز از بار حقوقی و مالی مهریه رها می شود.
   • معایب: در بسیاری از موارد، مرد توانایی پرداخت یکجا را ندارد که منجر به مشکلات حقوقی و حبس می شود.
2. مهریه قسطی: به معنای پرداخت مهریه در طول زمان و در قالب اقساط ماهانه یا سالانه است.
   • مزایا:
     • برای مرد: کاهش فشار مالی، جلوگیری از حبس و امکان پرداخت مهریه در بلندمدت.
     • برای زن: تضمین دریافت مهریه (هرچند به آرامی) و جلوگیری از سرگردانی در راهروهای دادگاه برای شناسایی اموال.
   • معایب:
     • برای مرد: تعهد طولانی مدت، احتمال تغییر شرایط مالی و نیاز به تعدیل اقساط.
     • برای زن: طولانی شدن فرآیند دریافت مهریه، کاهش ارزش واقعی مهریه به دلیل تورم (گرچه تلاش می شود با تعدیل هماهنگ شود) و احتمال عدم دریافت در صورت عدم پرداخت اقساط یا فوت زوج.

مزایا و معایب قسطی کردن مهریه (برای هر دو طرف)

قسطی کردن مهریه، با وجود اینکه راهکاری برای حل مشکلات پرداخت است، اما برای هر دو طرف مزایا و معایب خاص خود را دارد.

مزایا:

• برای مرد: کاهش چشمگیر فشار مالی ناشی از پرداخت یکجای مهریه، جلوگیری از حبس و تبعات حقوقی و اجتماعی آن، و امکان برنامه ریزی مالی برای پرداخت بدهی.
• برای زن: تضمین نسبی دریافت حق قانونی خود، حتی در شرایطی که مرد توانایی مالی ندارد. این امر از بلاتکلیفی کامل جلوگیری می کند و مهریه به عنوان یک پشتوانه مالی در طول زمان به او پرداخت می شود.

معایب:

• برای مرد: تعهد مالی طولانی مدت که می تواند سال ها به طول انجامد، احتمال تغییر شرایط اقتصادی و نیاز به درخواست مکرر تعدیل اقساط، و حفظ یک رابطه حقوقی طولانی با همسر سابق.
• برای زن: طولانی شدن بسیار زیاد فرآیند دریافت مهریه، که ممکن است سال ها به طول انجامد. در صورت افزایش تورم، ممکن است ارزش واقعی اقساط دریافتی کاهش یابد، حتی با وجود تعدیلات قانونی. همچنین، احتمال عدم پرداخت برخی اقساط توسط مرد و نیاز به پیگیری مجدد قضایی یا حتی عدم دریافت کامل مهریه در صورت فوت زوج و کافی نبودن ماترک.

سوالات متداول

آیا برای اعسار و تقسیط مهریه حتماً نیاز به وکیل است؟

استفاده از وکیل برای اعسار و تقسیط مهریه اجباری نیست و فرد می تواند شخصاً اقدام کند، اما باتوجه به پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، حضور یک وکیل متخصص امور خانواده می تواند در جمع آوری دقیق مدارک، تنظیم صحیح دادخواست، ارائه دفاعیات قوی در دادگاه و پیگیری مراحل، بسیار موثر و راهگشا باشد و احتمال موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

اگر مرد شاغل باشد، می تواند اعسار بگیرد؟

بله، صرف شاغل بودن مرد به معنای عدم امکان اعسار نیست. اگر درآمد مرد شاغل کفاف پرداخت یکجای مهریه و همچنین تامین هزینه های ضروری زندگی خود و افراد تحت تکفلش را ندهد، می تواند درخواست اعسار کند. دادگاه با بررسی فیش حقوقی، هزینه های زندگی و سایر بدهی ها، در این باره تصمیم می گیرد.

حکم اعسار چه مدت اعتبار دارد؟

حکم اعسار اعتبار دائمی ندارد و تا زمانی معتبر است که وضعیت مالی مرد تغییر نکند. اگر پس از صدور حکم اعسار، وضعیت مالی مرد بهبود یابد (مثلاً اموالی به دست آورد یا درآمدش افزایش یابد)، زن می تواند با ارائه دلایل و مدارک جدید به دادگاه، درخواست افزایش اقساط یا پرداخت یکجای مابقی مهریه را داشته باشد.

آیا زوجه می تواند اقساط مهریه را به شخص دیگری واگذار کند؟

بله، مهریه یک حق مالی است و زن می تواند آن را به شخص دیگری (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) واگذار کند. این واگذاری می تواند به صورت هبه (بخشش)، صلح، یا در قالب فروش دین صورت گیرد. در این صورت، شخص جدید به جای زن، حق دریافت اقساط مهریه را از شوهر خواهد داشت.

در صورت بیکاری زوج، تکلیف اقساط چیست؟

اگر زوج پس از صدور حکم تقسیط مهریه، بیکار شود و نتواند اقساط را پرداخت کند، باید فوراً با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه به دادگاه مراجعه کرده و بیکاری و عدم توانایی مالی خود را ثابت کند. دادگاه با بررسی وضعیت جدید زوج، می تواند مبلغ اقساط را کاهش دهد یا حتی برای مدتی پرداخت آن ها را معلق کند. عدم مراجعه به دادگاه و عدم پرداخت اقساط، می تواند منجر به جلب و حبس او شود.

آیا می توان مهریه را به صورت غیرنقدی (مثل طلا یا ملک) قسطی کرد؟

ماهیت تقسیط معمولاً به پرداخت وجه نقد یا معادل آن اشاره دارد. اما اگر مهریه از ابتدا به صورت غیرنقدی (مانند چند دانگ ملک یا چند مثقال طلا) تعیین شده باشد و مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، دادگاه می تواند با جلب نظر کارشناس، ارزش ریالی آن را محاسبه کرده و بر اساس آن، حکم به تقسیط معادل ریالی آن صادر کند. همچنین طرفین می توانند با توافق یکدیگر، مهریه غیرنقدی را به صورت اقساطی (مثلاً هر سال یک سکه یا هر چند سال واگذاری بخشی از ملک) پرداخت کنند.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زنان در ایران، در بسیاری از موارد به دلیل چالش های اقتصادی به دغدغه ای برای زوجین تبدیل می شود. قانون جدید تقسیط مهریه که در واقع مجموعه ای از قوانین جاری و رویه های قضایی است، راهکاری حیاتی برای مردانی فراهم آورده است تا در صورت عدم تمکن مالی، بتوانند با اثبات اعسار، مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کنند. این فرایند نه تنها از فشار مالی یکجای بر مرد می کاهد و از تبعات ناگوار قانونی مانند حبس جلوگیری می کند، بلکه تضمین کننده وصول حق زن، هرچند به صورت تدریجی، است.

باورهای غلطی مانند ساقط شدن مهریه با اعسار یا عدم قابلیت وصول مهریه های بالای ۱۱۰ سکه، در این مقاله شفاف سازی شد؛ مهریه همواره حق قانونی زن باقی می ماند و رویه های قضایی برای وصول مازاد بر ۱۱۰ سکه نیز فراهم است. همچنین، بررسی سناریوهای خاص مانند تاثیر طلاق، فوت شوهر یا ازدواج مجدد زن بر اقساط مهریه، به درک جامع تری از این مسائل کمک می کند. پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه و اعسار، تاکید بر لزوم دریافت مشاوره تخصصی از وکلای مجرب را دوچندان می کند تا هر دو طرف، با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، بتوانند بهترین تصمیمات را اتخاذ کرده و پرونده های حقوقی خود را به سرانجام برسانند.