«کاظم بیک» بانی مسجد تاریخی بارفروش در دوران صفوی

از وقف‌نامه مرحوم کاظم بیک در سال ۱۰۹۲ قمری چنین بر می‌آید که او علاوه بر ارث و تمکن پدری خود، دارای کسب و تجارت بوده و ماحصل آن را در سن ۶۰ سالگی وقف کرده است.

چند کتیبه نیز در این مسجد وجود دارد که در یکی از آن اشعاری درباره «محمد خان بانی» مرمت این مسجد دیده می‌شود. محمدخان قوانلو در زمان فرمانروایی محمدحسن خان در منطقه، در سال ۱۱۶۹ قمری حاکم مازندران بود.

«مسجد کاظم بیک» در سال ۱۱۰۱ قمری توسط فرزندش آقا سید محمدرضا و در سال ۱۱۶۹ توسط مولانا میرنظام الدین محمد معروف به پادشامیر مرمت شد.

این مسجد دارای صحن بزرگی است که از گذشته در طرفین آن کلاس‌های درس مدرسه وجود داشت. در ضلع جنوب شرقی شبستان مسجد، حظیره‌ای با مقبرۀ چند تن از علمای قدیم و مجتهد شهر بارفروش(بابل) از دوران قاجار قرار دارد.

آیت الله شیخ محمد حمزه شریعتمدار بارفروشی فرزند محمد مقیم ( ۱۱۹۶ – ۱۲۸۱ قمری) مدرس و محققی بسیار توانا و هم‌دوره با سعیدالعلمای بارفروشی بود که دارای ۸۰ جلد تالیفات است، در مسجد و مدرسه علوم دینی کاظم بیک اقامه نماز و تدریس می‌کرد. وی در حظیرۀ این مسجد به خاک سپرده شد. این مقبره با در و پنجره‌های اُرسی با شبستان مسجد مرتبط است.

مسجد کاظم بیک در سال ۱۳۴۲ شمسی نیز توسط متولی آن مرحوم جعفر کاظم بیکی مورد مرمت و بازسازی  قرار گرفت، و تغییراتی در سر درِ ورودی شمالی و اصلی مسجد به وجود آمد.

آخرین بار در سال ۱۳۹۵، یک بار دیگر بخش‌هایی از مسجد کاظم بیک مورد بازسازی و نوسازی اساسی قرار گرفت و ساختمانی با محوطه سازی و ایجاد حوض، حجره‌های متعدد و گلدسته‌های جدید با معماری قدیم در ضلع های شرقی و شمالی صحن مسجد احداث شده است.

ملگونف روسی که در دورۀ ناصرالدین شاه (۱۲۷۷قمری) به شمال ایران و شهر بارفروش سفر کرده است، در یادداشت خود به مساجد این شهر نیز اشاره کرده است؛ وی تعداد مساجد شهر بارفروش را دوازده باب مسجد عنوان کرده است:

مسجد جمعه(جامع)، مسجد حاجی میرزا بابا(علامه)، اجاق بند(اوجابن)، زرگرمحله، صدر، چاله، روحی میا، میرزا شفیع، قادیه (قادریه)، نایب کلا(نقیب کلا)، مرادبیک، کاظم بیک که مهم‌ترین مسجد بارفروش است. در مراسم خاص کلیه مجتهدان ولایت در این مسجد جمع می‌شوند.

ملگونف ادامه می دهد: وقتی من در بارفروش بودم مطلع شدم که مجتهد بزرگ بارفروش، آقاسید روبیا و تمام ملاها فورا در مسجد کاظم بیک جمع شدند.

مسجد کاظم بیک، مسجد بسیار مهم در بارفروش سابق و بابل فعلی و محل تجمع انقلابیون و سخنرانی شخصیت‌های سیاسی مذهبی در دوران پیش و پس از انقلاب بوده است.

مسجد کاظم بیک از دوران صفویه تاکنون به عنوان یک مسجد بزرگ، مهم و تاثیرگذار در منطقه محسوب می‌شود، که علمای بزرگی در این مسجد اقامه نماز و در مدرسۀ علوم دینی آن تدریس کرده‌اند.

آیت الله محمد فاضل بنیان‌گذار حوزۀ علمیه فیضیه مازندران و نمایندۀ مردم بابل در اولین دورۀ مجلس شورای اسلامی، سالهای متمادی امامت مسجد کاظم بیک را عهده‌دار بود.

اخیرا مقبرۀ کاظمیه و قبر چند تن از جمله مرحوم کاظم بیک مربوط به دوران صفویه در ورودی اصلی و شمالی مسجد کاظم بیک شناسایی شده است.

استاد محمد صادق اکبرین محقق و تاریخ نگارِ زندگی علمای بابل در یک قرن گذشته، در گفت‌وگویی اعلام کرد: محل درگاه ورودی مسجد کاظم بیک در محلۀ سرحمام بارفروش (بابل) در مقبرۀ کاظمیه، و مزار میرزا محمد مقیم بیک، میرزا محمد کاظم بیک و میرزا محمدعلی بیک جد آنها و مزار همسر میرزا محمد علی بیک (مادر میرزا محمدکاظم بیک) است، که گفته‌ها و مدارک تاریخی وجود این مقبره با سنگ قبر ۴ تن از درگذشتگان این خانواده، وجود این مقبرۀ تاریخی را تایید می‌کند.

به گفته اکبرین، کاظم بیک، مرادبیک و میرزاخان بیک سه برادر بودند که مسجد کاظم بیک، تکیه مراد بیک و مدرسۀ دینی سقاباشی از آنان همچنان به یادگار مانده است. همچنین شیخ امان الله کریمی با خاندان بیژنی‌ها هم ریشه و نسبت داشته است.

سیدمهدی بیژنی محقق و نوۀ مرحوم استاد عبدالجواد بیژنی(شاعر) هم گفت: با شناسایی این مقبرۀ تاریخی کاظمیه و محل دفن مرحوم کاظم بیک، سنگ قبری برای معرفی مقبره نصب خواهد شد.

کاظم بیک منشاء خدمات فراوانی در بابل، آمل و قائم شهر بود که از جمله خدماتش در قرن یازدهم قمری به جز توسعه مجموعۀ کاظمیه، ساخت حمام‌ها، آب انبارها، آب بندان‌ها، نهرها، مدارس دینی و مساجد در کنار موقوفات متعدد دیگر است.

گردآورنده و پژوهشگر، صمد صالح طبری

پایان خبر سوشال مگ