از تلاش امام رضا(ع) برای هویت سازی دینی جهان تشیع چه می دانید؟

یک عضو هیات علمی دانشگاه معارف دانشگاه تهران با بیان اینکه اندیشه و کنشگری امام رضا(ع) در هویت سازی دینی هشت ویژگی و منظومه فکر دارد، گفت: در مورد هویت سازی دینی در سلوک تمدنی امام رضا(ع) می توان به خلق هوشیاری جمعی، ارتقا خودپایه ای در میان شیعیان، یکپارچه سازی هویت شیعه و مواجهه با چالش های هویتی اشاره کرد که امام از این طریق درصدد بودند هویت شیعی برای جهان تشیع را به ارمغان بیاورند.

دکتر عرفان -عضو هیات علمی دانشگاه معارف دانشگاه تهران- در گفت وگو با سوشال مگ، در مورد هویت سازی دینی در کنشگری تمدنی امام رضا(ع) اظهار کرد: اندیشه و کنشگری امام رضا(ع) در هویت سازی دینی هشت ویژگی و منظومه فکر دارد. ما معتقدیم که کنشگری امام رضا(ع) در تاریخ یک کنشگری تمدنی بوده است.

وی ادامه داد: اولا تلاش و تکاپو امام رضا(ع) تاثیر پایدار و عمیقی در جهان تشییع به ارمغان آورده است. دومین ویژگی کنشگری تمدنی امام رضا(ع) هویتی بود و عاریتی نبود، در واقع منظومه فکری امام رضا(ع) هویت بخش بود، لذا از این رو در بین ایمه شاهد هستیم که امام رضا(ع) به قایم آل محمد مشهور شدند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: توجه به مقتضیات زمان سومین ویژگی منظومه فکری امام رضا(ع) و کنش تمدنی ایشان و زمانگاهی مهم ترین عنصر تکاپو امام است. همچنین جامعیت در منظومه فکری امام رضا(ع) موج می زند و ایشان یک سوءنگر نیستند و می توان گفت همه زمانی بودن یکی از مهم ترین کنشگری های امام رضا(ع) است.

امام رضا(ع) در تکاپو تمدنی خود دنبال موقعیت گرایی بودند

عرفان یادآور شد: امام رضا(ع) در تکاپو تمدنی خود دنبال موقعیت گرایی بودند و نگاه گذشته گرا نداشتند و در اصل نوگرا بودند و آنچه حضرت در منظومه فکری و تکاپوی تمدنی ایشان با آن روبه رو هستیم فراگیری نسلی است و نه محدودیت.

وی افزود: اینکه اساسا هویت سازی دینی در سلوک تمدنی امام رضا(ع) چگونه بوده است می توان به خلق هوشیاری جمعی، ارتقا خودپایه ای در میان شیعیان، یکپارچه سازی هویت شیعه و مواجهه با چالش های هویتی اشاره کرد که امام از این طریق درصدد بودند هویت شیعی برای جهان تشیع را به ارمغان بیاورند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر می خواهیم بگوییم امام رضا(ع) به دنبال خلق هوشیاری جمعی بودند به این معناست که ایشان سعی داشتند به جهان تشییع این هشدار را بدهند که زمانه فعلی زمانه خاصی است و محاصره اقتصادی و حصر اجتماعی بنی عباس به شیعیان نباید سبب شود جهان تشیع منفع عمل کند و مرز هویتی میان دگرهای هویتی رعایت نشود.

عرفان ابراز کرد: از این رو در مناظرات امام رضا(ع) می بینیم که امام با جریان ها و چالش های درون مذهبی مواجه است که مهم ترین آن واقفیه است که نزدیک به چندین هزار مساله فقهی در آن زمان تبیین می شود. 

امام رضا(ع) در خلق هوشیاری جمعی موفق بوده است
وی تصریح کرد: در میان واقفیه به ویژه سران آنها عبدالرحمن بن حجاج، یونس بن یعقوب، ابن عیسی و… اینها کسانی هستند که در ابتدا گرایش های واقفی داشتند اما تحت تاثیر خلق هوشیاری جمعی امام رضا(ع) و تلاش ایشان برای تبیین مقام امامت و شبه شهادت امام موسی کاظم(ع) که جریان واقفیه بیشترین تاکید را بر روی آن دارند و همچنین شبه عقیم بودن امام؛ همه نشان می دهد امام در خلق هوشیاری جمعی موفق بوده است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: البته امام رضا(ع) یک برچسب اجتماعی به جریان واقفیه می زند و آنها را حصر اجتماعی و محاصره اقتصادی و نفرین می کند و کاری می کند این جریان انحرافی که اتفاقا برخی از آنها از شاگردان امام موسی کاظم(ع) بودند و به مقام وکالت رسیده بودند نتوانند هویت شیعه را تهدید کنند.

عرفان در ادامه به دومین مکانیزم امام رضا(ع) در هویت سازی دینی و کنشگری تمدنی اشاره کرد و گفت: ارتقاء خودپایه ای امام رضا(ع) در هویت سازی شیعی بسیار مهم بود. یعنی تلاش امام برای نظارت، کنترل و جهت بخشی به هسته هویتی شیعه بوده است، در واقع حضرت هم مراقبت و کنترل و هم نظارت را با هم انجام می دادند که از جمله کارهای مهم در این زمینه می توان به اصلاح و تکمیل برخی دیدگاه به اصحاب اهل بیت(ع) اشاره کرد. 

وی ادامه داد: برای نمونه امام رضا(ع) نگاه تشبیهی هشام بن سالم پیرامون خدای متعال را رد می کند، در واقع حضرت درصدد است که جایگاه «زرارر» را در میان شیعیان تقویت کند. تکاپو امام به حدی است که در خود زمان حیات شان به کسانی که اعتقاد به شهادت امام موسی کاظم(ع) داشتند می گفتند «قطعیه»، یعنی برای اینها به یقین رسیده بودند پدر امام به شهادت رسیده است و امام بعد ایشان امام رضا(ع) است. به عبارتی دیگر در این خودباوری پایه ای شیعه تمام تلاش امام رضا(ع) بر توانمدسازی شیعیان بوده است.

امام رضا(ع) تلاش می کردند همخوانی و هماهنگی بین عناصر هویتی شیعه ایجاد شود

این استاد دانشگاه اظهار کرد: سومین راه کار و برنامه امام رضا(ع) در هویت سازی دینی و کنشگری تمدنی راهبرد یکپارچه سازی است، راهبرد یکپارچه سازی به چه معناست؟، حضرت تلاش می کردند همخوانی و هماهنگی بین عناصر هویتی شیعه ایجاد شود، به گونه ای که باورها، ارزش ها و اهداف با یکدیگر در یک ساخت واحد با هم متحد شوند.

عرفان اضافه کرد: حضرت در تلاش بودند دال های مرکزی و فراگفتمانی امامت در جامعه را عمق ببخشند، از این رو تاکید امام رضا(ع) بر دال اعتقادی، معرفتی، عرفانی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی امامت است. اینکه امام اساسا منتسب از باری تعالی، حاکم و رهبر جهانی و منجی بشریت است. 

وی افزود: دال اعتقادی امامت در دیدگاه امام رضا(ع) این است که اساسا اطاعت از امام اطاعت از خداوند متعال است. اینکه امامت انتسابی و معیار ایمان است. دال معرفتی لدنی بودن علم امام است، دال عرفانی انسان کامل بودن است و دال اجتماعی کمال دین داشتن است، دال تاریخی این است که امامت در خاندان پیامبر(ص)، امیرالمومنین(ع) و فرزند حضرت فاطمه(س) است. دال سیاسی نیز این است که حاکم جامعه اسلامی و رهبر جهانی و منجی بشریت امام است. ما در منظومه فکر امام رضا(ع) انبوهی از روایات که از ایشان صادر شده است را می بینیم.

این استاد دانشگاه یادآور شد: چهارمین ساز و کار امام رضا(ع) در هویت سازی دینی در کنشگری تمدنی مواجه با چالش های هویتی زمان خودشان بود. این چالش های هویتی زمان امام به دو دسته برونی و درونی تقسیم می شود. در فضای برونی خارج از فضای جهان تشیع مدنظر است که بنی عباس بازیگران این چالش هستند.

مامون به دنبال این بود که امامت را در حد خلافت تقلیل دهد

عرفان تاکید کرد: یکی از این چالش های برونی مربوط به نهضت ترجمه بود که اوج آشنایی با فرهنگ های غیر اسلامی در زمان امام رضا(ع) محسوب می شود. همچنین چالش خود مامون نیز در همین زمان بود، مامون به دنبال این بود که با رفتار خود امامت را در حد خلافت کاهش دهد و نشان دهد امام رضا(ع) نهاد امامت را در حد خلافت تقلیل داده است و امام نیز تلاش می کرد نهاد امامت را از گزند خلافت نجات دهد.

وی یادآور شد: مامون عباسی با تصویرسازی کاذبی که از اسلام ایجاد کرد سعی داشت ویژگی های هویت اسلامی را به سمت عدم توازن و تعادل، افراط و تفریط و عدم جامعیت و تکامل ببرد و این یکی از چالش های هویتی زمان امام رضا(ع) بود که منشاء آن بیرون از جهان تشیع بود و بازیگران آن بنی عباس بود. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: تمام تلاش بنی عباس 
در مدیریت اذهان بود و به دنبال تردید در نقش آفرینی خانواده اسلام، هیجان سازی برای گرایش به مکاتب غربی و وارداتی و بذک گرایش و آرایش ضدفرهنگ ها بود، یکی از کارهایی که بنی عباس انجام داد تقلیل نجات خواهی و نجات طلبی از باور به منجی آخرالزمان به مدل های دروغین بود که مصداق آن مهدی عباسی سومین خلیفه عباسی است. 

عرفان ابراز کرد: معناسازی های جدید و مذهبی که معماران آن بنی عباس بودند مثل دگراندیشان درباری بنی عباس و خوانش های ناصحیح از اسلام که مروج آم بنی عباس بودند.

وی ادامه داد: عملیات روانی که بنی عباس به راه انداخته بودند مثل اقتدارزدایی از ایمه، تضعیف روحیه شیعیان و شایعه سازی ها از جمله چالش های هویتی بیرون از فضای مذهب تشیع بود.

این استاد دانشگاه با اشاره به چالش های درونی مذهب تشیع خاطرنشان کرد: حداقل در درون جهان تشیع در زمان امام رضا(ع) سه چالش هویتی را شاهد هستیم، اول از همه چالش هویتی واقفیه است یعنی شاگردان امام کاظم(ع) که منکر شهادت امام کاظم(ع) شدند و قایل بودن امام منجی آخرالزمان است و امامت امام رضا(ع) رد کردند.

امام رضا(ع) تلاش کرد تهدید هویتی بیرون جهان تشیع را به یک فرصت هویتی تبدیل کند

عرفان تصریح کرد: چالش دوم مربوط به فطحیه است که امام رضا(ع) را امام نمی دانستند و معتقد بودند که عبدالله افطح فرزند ارشد امام صادق(ع)؛ امام است. چالش سوم زید بن موسی برادر خود امام رضا(ع) است که امام ایشان را تایید نکرد. امام تمام تلاشش این بود که تهدید هویتی بیرون جهان تشیع را به یک فرصت هویتی و نقاط ضعف داخلی را به نقاط قوت تبدیل کند.

وی در پایان گفت: ما در حال حاضر که زندگی امام رضا(ع) را مورد تامل قرار می دهیم متوجه می شویم که امام در مواجه با این چالش ها موفق بوده است و ایشان توانسته جهان تشیع را از حیث اعتقادی و معرفتی از چالش ها گذار بدهد و به آن عمق ببخشد.

پایان خبر سوشال مگ