معیارهای ارزیابی نمایه‌های تخصصی الکترونیکی
در یک پژوهش بررسی شد؛
با افزایش شمار پژوهش‌های علمی و دانشگاهی و همچنین مجهز شدن نمایه‌نامه‌ها و چکیده‌نامه‌ها به قابلیت‌هایی که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی نوین در اختیارشان قرار داده است موجبات توسعه بیشتر آنها نیز فراهم آمده و باعث شده تا روزبه‌روز انتظارهای بیشتری از آنها مطرح شود.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری سوشال مگ، نمایه‌نامه‌های تخصصی یا موضوعی که در برخی از متون از آن به عنوان نمایه‌های تخصصی نیز یاد می‌شود، جزء مهمترین منابع مرجع تخصصی‌اند و با وجود اینکه این گروه از منابع در مباحث علم اطلاعات و دانش‌شناسی از سابقه‌ای دیرینه برخوردارند، اما با گذشت زمان هیچگاه از میزان اعتبار آنها کاسته نشده است.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «معیارهای ارزیابی نمایه‌های تخصصی الکترونیکی» به این نکته اشاره کرده‌اند که با افزایش شمار پژوهش‌های علمی و دانشگاهی، گسترش دانش بشری و همچنین مجهز شدن نمایه‌نامه‌ها و چکیده‌نامه‌ها به امکان و قابلیت‌هایی که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی نوین در اختیارشان قرار داده است موجب توسعه بیشتر آنها نیز فراهم آمده و باعث شده تا روزبه‌روز انتظارهای بیشتری از آنها مطرح شود.
* اهمیت نمایه‌نامه‌های تخصصی برای متخصصان
این پژوهش توضیح می‌دهد که هیچگاه و حتی در دوران چاپی نیز اهمیت نمایه‌نامه‌های تخصصی برای متخصصان موضوعی پوشیده نبوده، اما باید اعتراف کرد به ویژه از زمانی که این منابع به صورت پایگاه‌های الکترونیکی پیوسته و از طریق اینترنت عرضه می‌شوند، قابلیت‌هایشان افزایش یافته و انتظارهای بیشتری را برای شناخت بهتر و مؤثرتر آنها در نزد گروه‌های وسیع‌تری از کاربران ایجاد کرده است.
این پژوهش مطرح می‌کند که هم‌اکنون بیش از هر زمان دیگر و در سطحی بسیار عمیق‌تر از قبل، وابستگی و نیاز به این منابع وجود دار د. با این حال، باید پذیرفت آن طوری که انتظار می‌رود، به نمایه‌نامه‌های تخصصی بین‌المللی پرداخته نشده است و این منابع به لحاظ محتوایی، مورد موشکافی و مطالعه عمیق و دقیق قرار نگرفته‌اند. نمایه‌ها برای سالیان متمادی به منظور کمک به کاربران برای مکانیابی سریع اطلاعات مورد نیاز، مورد استفاده قرار گرفته است.
* نمایه چیست؟
این پژوهش بیان می‌کند که ساده‌ترین مفهوم نمایه، به نمایه‌های پایان کتاب بازمی‌گردد که به منظور باز کردن محتوای کتاب‌ها ارائه می‌شد. اما با رشد تولیدات اطلاعات علمی، لازم بود نمایه‌های مرتبط با موضوع‌های خاص که مجموعه‌ای از نشریه‌ها یا سایر منابع تخصصی را تحت پوشش قرار دهد و به باز کردن آنها کمک کند به عنوان یک ضرورت مطرح شد و در پی آن، نمایه‌هایی در حوزه‌هایی نظیر شیمی، فیزیک، مهندسی، هنر، معماری و نظایر آن پا به عرص وجود گذاشت تا کاربران بتوانند با استفاده از آنها به انواع گوناگون منابع مرتبط با موضوع مورد علاقه خود دسترسی پیدا کنند.
از نظر پژوهشگران این پژوهش از سویی دیگر، نمایه به عنوان یکی از مهمترین ابزار‌های تحلیل اطلاعات، در تحلیل مدارک علمی نیاز از سهم عمد‌ه‌ای برخوردار است. بنابراین، ایجاد این بازار و کنترل کیفیت دائمی آن برای هر نظام اطلاع‌رسانی الزامی است.
این پژوهش بیان می‌کند که اطلاع از وجود مدارک علمی در زمینه‌های موضوعی گوناگون و آگاهی از محتوای اطلاعاتی آنها، یکی از عوامل مهم توسعه پژوهش به شمار می‌رود و این مهم با به کارگیری نمایه‌ها امکان‌پذیر است.
* تبیین و ترسیم روابط و نقشه‌های علمی
این پژوهش بیان می‌کند که نباید از کارکرد نمایه‌ها در خصوص اطلاعاتی که از تکراری نبودن پژوهش‌های در دست انجام آگاهی از حد و مرز‌های دانش برای انجام پژوهش‌های جدید و استفاده از کار‌های گذشتگان در تحقیق‌های جدید برعهده دارند غافل شد. از طرفی با استفاده از نمایه‌ها می‌توان به تبیین روابط علمی و ترسیم نقشه‌های علمی پرداخت.
به گفته این پژوهش مجله‌ها و نشریه‌ها نیز به عنوان مهمترین منابع اطلاعاتی که آخرین دستاورد‌های حوزه‌های گوناگون دانش بشری را عرضه می‌کنند، همواره از نمایه‌سازی برای سازماندهی محتوای اطلاعاتی خود بهره می‌جویند. با توجه به اهمیت نمایه‌ها، شناسایی معیارها و شاخص‌هایی که به وسیله آنها بتوان به ارزیابی نمایه‌های تخصصی پرداخت، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
* نمایه‌های تخصصی الکترونیکی
به گفته این پژوهش نمایه‌های تخصصی الکترونیکی، به نوعی یک پایگاه اطلاعاتی کتاب شناختی نیاز محساوب می‌شوند، ضروری است تا با برخی از معیارهای ارزیابی آن پایگاه‌ها نیز مطابقت داشته باشد. در همین زمینه با توجه به ویژگی‌های پایگاه‌های اطلاعاتی کتاب‌شناختی، معیارهایی را برای انتخاب پایگاه‌های اطلاعاتی کتاب‌شناختی معرفی می‌کند.
در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که این معیارها به عنوان بخشی از معیارهای ارزیابی نمایه‌های تخصصی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس این، یک نمایه تخصصی با کیفیت، از این رویکرد که یک پایگاه اطلاعاتی کتاب‌شناختی است باید دارای ویژگی‌های مرتبط با ابعاد زیر باشد:
- به لحاظ گزینه‌های برون‌داد: نمایش، چاپ، ذخیره، پست الکترونیکی، کاربرپسند بودن و تحویل مدرک؛
- به لحاظ محیط رابط جست‌وجو: با تفاوت میان ویرایش‌های (غیرشبکه‌ای، شبکه محلی، وب و …) محیط رابط کاربرپسند مبتنی بر نیاز
کاربر؛ - به لحاظ گزینه‌های جست وجو: عملگر‌های همجواری، جست‌وجوی فیلدی خاص، اصطلاح‌نامه/ فهرست موضوعی، جست‌وجوی جنبی؛ محدودکردن، ذخیره‌سازی/ ترکیب جست‌وجوها، روش‌های گوناگون جست‌وجو، جست‌وجوی چند پایگاه اطلاعاتی، جست‌وجوی سال‌های مختلف و جست‌وجوی سیستم کمکی؛
- به لحاظ محتوا: دسترسی به فایل‌های گذشته متن کامل، فرمت پی دی اف، گرافیک/ تصویر‌ها و رایج بودن/ روزآمدی؛
- به لحاظ مسایل محلی خاص کتابخانه: برقراری ارتباط با مجموعه‌های داخلی، محدودیت‌های امانت بین کتابخانه‌ای، اعتبار (فقط در مورد دسترسی از راه دور) برنامه‌های کاربردی و آماده، و ساعات راهنمایی و پشتیبانی.
* معیارهای نهایی ارزیابی نمایه‌های تخصصی
به گفته این پژوهش چنانکه پیش‌تر اشاره شد، با توجه به نظارت پژوهشگران، باید معیارهای نهایی ارزیابی نمایه‌های تخصصی به گونه‌ای باشد که در نهایت منجر به شناسایی نمایه‌های باکیفیت‌تر شود. از آنجایی که با استفاده از نمایه‌های باکیفیت می‌تواند مدارک علمی باکیفیت‌تر را شناسایی و ارزیابی کرد، بنابراین به کارگیری این معیارها یک ضرور به شمار می‌رود.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که این معیارها می‌تواند برای استفاده‌کنندگان از اطلاعات که به دنبال منابع اطلاعاتی باکیفیت‌تر هستند و هم برای تولیدکنندگان نمایه‌ها مناسب باشد که به دنبال معیارهایی برای ارتقای سطح محصولات‌اند.
این پژوهش بیان می‌کند که این معیارها می‌تواند برای مدیران پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی که همواره نیازمند در اختیار داشتن معیارهایی برای شناسایی نمایه‌های معتبر به منظور اعتبارسنجی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی‌اند نیز مفید و قابل استفاده است.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که چنانچه به صورت گزینشی، فقط چند معیار خاص از آن میان برگزیده شود و به منظور ارزیابی نمایه‌ها مورد استفاده قرار گیرد، نه فقط نمی‌تواند نتایج قابل اتکائی را در این‌باره در اختیار جامعه پژوهش قرار دهد، بلکه می‌تواند موجبات انحراف آن از واقعیت‌های موجود در خصوص نمایه‌ها را فراهم آورد.
این پژوهش به کوشش عبدالرضا نوروزی چاکلی (دانشیار رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شاهد تهران)، آمنه راه‌جو (کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی) و حمید دلیلی (استادیار رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام نور مشهد) انجام شده است.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "معیارهای ارزیابی نمایه‌های تخصصی الکترونیکی" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "معیارهای ارزیابی نمایه‌های تخصصی الکترونیکی"، کلیک کنید.