سقف مهریه در ایران: راهنمای جامع قانون جدید ۱۴۰۲
سقف مهریه در ایران
سقف مهریه در ایران همواره موضوعی بحث برانگیز بوده است، به ویژه با توجه به نوسانات اقتصادی و طرح های قانونی مختلفی که در سال ۱۴۰۴ مطرح شده اند. درک صحیح از قوانین جاری و تمایز آن از شایعات، برای زوجین و تمامی افرادی که با مسائل حقوقی خانواده سروکار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
مهریه به عنوان یک حق مالی مهم و پشتوانه زوجه در عقد نکاح شناخته می شود. این حق، که در زمان ازدواج تعیین می گردد، از جنبه های مختلفی اعم از شرعی و قانونی حائز اهمیت است و تأثیر بسزایی بر زندگی مشترک و سرنوشت مالی زوجین دارد. در جامعه کنونی ایران، به دلیل شرایط اقتصادی و طرح های پیشنهادی برای اصلاح قوانین مهریه، ابهامات بسیاری در خصوص مفهوم «سقف مهریه» به وجود آمده است.
در این راستا، شفاف سازی کامل قوانین موجود در سال ۱۴۰۴، تفکیک واقعیت های حقوقی از گمانه زنی ها و ارائه راهنمایی های عملی برای افراد در موقعیت های مختلف، ضروری به نظر می رسد. در ادامه، به بررسی جامع ابعاد مختلف سقف مهریه، جنبه های مطالبه و پرداخت آن، و پاسخ به ابهامات رایج پرداخته خواهد شد تا مخاطبان با آگاهی کامل در مورد حقوق و تعهدات خود تصمیم گیری کنند.
مفهوم سقف در مهریه: واقعیت های قانونی و برداشت های نادرست
در رابطه با مهریه، کلمه سقف ممکن است برداشت های متفاوتی را در ذهن ایجاد کند. برخی ممکن است آن را به معنای حداکثر مقدار مهریه ای که می توان تعیین کرد بدانند و برخی دیگر، آن را به محدودیت هایی برای مطالبه و وصول مهریه تعبیر کنند. این بخش به شفاف سازی این مفهوم و تفکیک واقعیت های قانونی از برداشت های نادرست می پردازد.
مهریه چیست؟ انواع آن و تفاوت های حقوقی
مهریه یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح دائم بر عهده زوج قرار می گیرد و به زن تعلق دارد. این حق مالی می تواند شامل هر مال منقول یا غیرمنقول، وجه نقد، سکه، طلا، آموزش یا حتی منافع و حقوق باشد، به شرط آنکه شرعاً و قانوناً دارای ارزش و قابلیت تملیک باشد. برای مثال، یک ملک مشخص، تعدادی سکه طلا، یا حتی حق تحصیل یا سفر، می توانند به عنوان مهریه تعیین شوند. تفاوت اصلی در مهریه، به زمان و شرایط مطالبه و پرداخت آن بازمی گردد که به دو دسته اصلی تقسیم می شود:
- مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زوجه به محض جاری شدن صیغه عقد، حق مطالبه آن را دارد و زوج موظف به پرداخت آن است. در این حالت، زن می تواند در هر زمان که بخواهد، تمام یا بخشی از مهریه خود را مطالبه کند و مرد باید آن را بپردازد. مطالبه این نوع مهریه، حتی در صورت ادامه زندگی مشترک و قبل از طلاق، حق قانونی زوجه محسوب می شود.
- مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی (استطاعت) زوج است. به این معنا که زوجه برای مطالبه مهریه باید توان مالی زوج را به دادگاه اثبات کند. اگر زوج قادر به پرداخت مهریه نباشد، دادگاه می تواند حکم به تقسیط مهریه دهد و یا در صورت عدم اثبات تمکن مالی، پرداخت آن را به زمان دیگری موکول کند.
علاوه بر این تقسیم بندی، مهریه می تواند به صورت حال یا مدت دار نیز تعیین شود. مهریه حال، همان مهریه عندالمطالبه است که در هر زمان قابل مطالبه است. مهریه مدت دار نیز نوعی از مهریه است که پرداخت آن به زمان یا شرط خاصی موکول می شود، هرچند که کمتر رایج است و معمولاً به صورت عندالمطالبه تعیین می گردد.
سقف ۱۱۰ سکه: معیار مسئولیت کیفری و حبس
یکی از مهم ترین ابهاماتی که در جامعه در مورد مهریه وجود دارد، به سقف ۱۱۰ سکه مربوط می شود. بسیاری به اشتباه تصور می کنند که سقف کلی مهریه قابل مطالبه در ایران، ۱۱۰ سکه است، اما این برداشت صحیح نیست. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، معیار ۱۱۰ سکه، نه سقف کل مهریه، بلکه سقف مسئولیت کیفری (حبس) زوج است. این بدان معناست که:
- اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد، در صورت امتناع زوج از پرداخت و عدم اثبات اعسار، زوجه می تواند درخواست اعمال مجازات حبس برای وی را داشته باشد. در این موارد، زوج تا زمان پرداخت مهریه یا اثبات ناتوانی مالی، ممکن است در معرض بازداشت و حبس قرار گیرد.
- اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زوج تنها تا سقف ۱۱۰ سکه با مسئولیت کیفری (حبس) مواجه خواهد بود. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، حبس و زندان اعمال نمی شود و مطالبه آن صرفاً جنبه مدنی پیدا می کند. در این حالت، زوجه برای دریافت مبالغ بیشتر، باید توان مالی زوج را در دادگاه اثبات کند و تنها از طریق توقیف اموال و دارایی های وی (به جز مستثنیات دین) می تواند مهریه خود را وصول نماید.
این قانون با هدف کاهش جمعیت کیفری زندان ها و تعدیل نگاه به مهریه از یک ابزار فشار کیفری به یک دین مدنی وضع شده است. تجربه نشان داده است که با وجود این قانون، همچنان بسیاری از زوجین درگیر پرونده های مهریه هستند و درک دقیق آن برای جلوگیری از سوءاستفاده ها و سوءتفاهم ها ضروری است.
طرح های پیشنهادی ۱۴ سکه و ۵ سکه: شایعه یا قانون؟
در سال های اخیر و به ویژه در سال ۱۴۰۴، شایعات و طرح های پیشنهادی متعددی در مورد تغییر قوانین مهریه، به خصوص کاهش سقف آن به ۱۴ یا حتی ۵ سکه، مطرح شده است. این بحث ها عمدتاً با هدف کاهش زندانیان مهریه، تسهیل ازدواج و جلوگیری از سوءاستفاده از مهریه های بالا صورت می گیرد. اما لازم است شفاف سازی شود که تا این لحظه (سال ۱۴۰۴)، هیچ یک از طرح های «۱۴ سکه» یا «۵ سکه» به صورت رسمی تصویب و لازم الاجرا نشده اند.
این طرح ها در مراحل اولیه بررسی در مجلس شورای اسلامی هستند و برای تبدیل شدن به قانون، نیازمند طی مراحل قانونی از جمله تصویب در صحن مجلس و تأیید شورای نگهبان می باشند. هدف اصلی این طرح ها، در صورت تصویب، محدود کردن جنبه کیفری مهریه به تعداد سکه های کمتر است تا از حبس زوجین به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه جلوگیری شود. به عنوان مثال، در صورت تصویب طرح ۱۴ سکه، زوج تنها تا سقف ۱۴ سکه با مجازات حبس مواجه خواهد شد، اما این به معنای سلب حق زوجه برای دریافت مهریه بیشتر (بر اساس آنچه در عقدنامه توافق شده) نیست. زوجه همچنان می تواند مهریه مازاد را از طریق مدنی و توقیف اموال زوج مطالبه کند. با این حال، تأکید می شود که تا زمان تصویب نهایی و اعلام رسمی، قوانین فعلی (از جمله سقف ۱۱۰ سکه برای حبس) معتبر هستند و لزوم پیگیری اخبار از مراجع رسمی و حقوقی برای اطلاع از آخرین وضعیت این طرح ها بسیار مهم است تا از اطلاعات نادرست پرهیز شود.
مراحل مطالبه و پرداخت مهریه: از ثبت تا دادگاه
مطالبه و پرداخت مهریه، فرآیندی حقوقی و گاه پیچیده است که آگاهی از مراحل آن برای هر دو طرف عقد (زوج و زوجه) اهمیت دارد. این بخش به بررسی گام به گام این فرآیند، از لحظه مطالبه تا نحوه دفاع در برابر آن، می پردازد.
روش های مطالبه مهریه توسط زوجه
زوجه برای مطالبه مهریه خود دو مسیر اصلی پیش رو دارد که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارا هستند:
- مطالبه از طریق اجرای ثبت (اولویت قانونی):
بر اساس قوانین فعلی، زوجه در ابتدا باید برای مطالبه مهریه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، مراجعه کند. در این روش، اجرای ثبت یک اجراییه برای زوج صادر کرده و به او ابلاغ می کند. زوج از تاریخ ابلاغ اجراییه، معمولاً ده روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن دهد.
- مراحل:
- مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج.
- درخواست صدور اجراییه مهریه.
- ابلاغ اجراییه به زوج توسط اجرای ثبت.
- در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، معرفی اموال زوج برای توقیف.
- مزایا:
- سرعت بیشتر در رسیدگی و توقیف اموال (نسبت به دادگاه).
- عدم نیاز به پرداخت هزینه های دادرسی بالا در مراحل اولیه.
- امکان توقیف سریع اموال منقول و غیرمنقول (مانند حقوق، خودرو، ملک، سپرده های بانکی).
- معایب:
- در صورت عدم شناسایی اموال توسط زوجه، ممکن است فرآیند متوقف شود و زوجه مجبور به مراجعه به دادگاه گردد.
- امکان توقیف تنها اموالی که در ثبت اسناد و املاک به نام زوج است.
این روش برای توقیف اموالی که به طور رسمی به نام زوج ثبت شده اند، بسیار کارآمد است و به عنوان مسیر اولیه و اصلی برای مطالبه مهریه توصیه می شود.
- مراحل:
- مطالبه از طریق دادگاه خانواده:
اگر زوجه از طریق اجرای ثبت موفق به وصول مهریه نشود (مثلاً به دلیل عدم شناسایی اموال یا وجود ابهامات حقوقی)، می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کند. در این روش، زوجه باید دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه تقدیم نماید.
- مراحل:
- تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده.
- ثبت دادخواست و تعیین وقت رسیدگی.
- حضور در جلسات دادگاه و ارائه مستندات.
- صدور رأی توسط دادگاه.
- در صورت صدور حکم قطعی، اجرای حکم از طریق دایره اجرای احکام دادگستری.
- چه زمانی مراجعه به دادگاه ضروری است؟
- در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد و زوجه نیاز به اثبات توان مالی زوج داشته باشد.
- زمانی که زوجه از طریق اجرای ثبت موفق به وصول مهریه نشود.
- برای توقیف اموالی که به نام زوج نیست اما به او تعلق دارد (مثلاً سهم الشرکه در شرکتی).
- در صورت بروز اختلافات پیچیده حقوقی در مورد مهریه.
اگرچه فرآیند دادگاه ممکن است زمان برتر باشد، اما انعطاف پذیری بیشتری در بررسی جوانب مختلف و صدور حکم جامع تر دارد.
دفاع زوج در برابر مطالبه مهریه: دادخواست اعسار و تقسیط
زوجی که از سوی زوجه با مطالبه مهریه مواجه می شود و توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، می تواند از طریق دادخواست اعسار از پرداخت مهریه اقدام کند. اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است و هدف از آن، جلوگیری از حبس بدهکار و فراهم آوردن امکان پرداخت دیون به صورت اقساطی است.
- تعریف اعسار و شرایط پذیرش آن:
اعسار زمانی پذیرفته می شود که زوج بتواند در دادگاه ثابت کند که اموال کافی برای پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد و دارایی او به اندازه ای نیست که بتواند دین خود را بدون وارد آمدن مشقت شدید به زندگی خود و افراد تحت تکفلش بپردازد. دادگاه در بررسی اعسار، به وضعیت مالی فعلی زوج، درآمدها، هزینه ها، و اموال او توجه می کند.
- مدارک لازم برای اثبات اعسار:
برای اثبات اعسار، زوج باید مدارک و مستندات کافی را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک معمولاً شامل موارد زیر است:
- لیست کامل اموال و دارایی های زوج (منقول و غیرمنقول).
- فهرست بدهی ها و تعهدات مالی.
- مدارک مربوط به شغل و میزان درآمد.
- گردش حساب بانکی در یک دوره مشخص (معمولاً شش ماه یا یک سال).
- استشهادیه از حداقل دو شاهد که از وضعیت مالی زوج اطلاع کامل دارند و می توانند شهادت دهند که زوج توان پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
- فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار در دادگاه:
پس از تقدیم دادخواست اعسار، دادگاه به آن رسیدگی می کند. در این مرحله، زوجه نیز می تواند ادعای اعسار زوج را رد کند و مستنداتی دال بر توانایی مالی زوج ارائه دهد. دادگاه با بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین و شهود، تصمیم گیری می کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند.
- نحوه تعیین پیش قسط و اقساط مهریه توسط دادگاه:
در حکم تقسیط، دادگاه معمولاً یک پیش قسط (که باید فوراً پرداخت شود) و سپس اقساط ماهانه یا دوره ای را بر اساس توان مالی زوج تعیین می کند. میزان پیش قسط و اقساط، به درآمد زوج، تعداد افراد تحت تکفل، و هزینه های ضروری زندگی او بستگی دارد. دادگاه تلاش می کند تا مبلغ اقساط به گونه ای باشد که هم حقوق زوجه تضییع نشود و هم زندگی زوج دچار مشقت غیرقابل تحمل نگردد.
- امکان تعدیل اقساط مهریه:
در صورتی که پس از صدور حکم تقسیط، شرایط مالی زوج تغییر کند (مثلاً درآمدش کاهش یابد یا افزایش پیدا کند)، هر یک از طرفین می توانند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه از دادگاه درخواست کنند که میزان اقساط مجدداً بررسی و تعدیل شود. این امکان به خصوص در شرایط اقتصادی ناپایدار و با نوسانات شدید قیمت ها، اهمیت زیادی پیدا می کند.
جنبه های حقوقی و مالی کلیدی مهریه
مهریه صرفاً یک عدد یا مبلغ نیست؛ بلکه دارای جنبه های حقوقی و مالی متعددی است که شناخت آن ها برای طرفین و حتی برای جامعه حائز اهمیت است. در این بخش، به مهم ترین این جنبه ها می پردازیم.
محاسبه مهریه به نرخ روز
یکی از مهم ترین تحولات حقوقی در زمینه مهریه، موضوع محاسبه آن به نرخ روز است. با توجه به تورم و نوسانات اقتصادی، اگر مهریه به صورت وجه رایج (ریال) تعیین شده باشد و سال ها از تاریخ عقد بگذرد، ارزش واقعی آن به شدت کاهش می یابد. برای جلوگیری از این تضییع حق، تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی پیش بینی کرده است که:
«چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال وقوع عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد.»
این قانون به معنای آن است که اگر مهریه در سند ازدواج به عنوان مثال یک میلیون تومان تعیین شده باشد، در زمان مطالبه و پرداخت، این مبلغ با اعمال شاخص تورم اعلامی توسط بانک مرکزی، به روزرسانی می شود. به عنوان مثال، اگر شاخص قیمت ها طی سالیان گذشته ۲۰ برابر شده باشد، یک میلیون تومان مهریه به بیست میلیون تومان افزایش می یابد.
البته، این تبصره تنها مربوط به مهریه هایی است که به صورت وجه رایج تعیین شده اند. اگر مهریه سکه طلا باشد، قیمت آن به صورت ذاتی به روز است و در زمان مطالبه، قیمت روز سکه (نه قیمت زمان عقد) ملاک قرار می گیرد. این مکانیزم برای حمایت از حقوق زوجه در برابر کاهش ارزش پول ملی و حفظ قدرت خرید مهریه طراحی شده است.
هزینه های ثبت و مالیات مرتبط با مهریه: ابهامات و واقعیت ها
یکی دیگر از موضوعات مهم و دارای ابهام، بحث هزینه های مربوط به ثبت مهریه و مالیات احتمالی آن است. این مباحث اغلب با شایعات و اطلاعات نادرست همراه است که نیازمند شفاف سازی دقیق می باشد.
- هزینه های ثبت مهریه در دفترخانه:
زمانی که زوجین برای ثبت ازدواج و مهریه به دفاتر ازدواج مراجعه می کنند، هزینه هایی برای ثبت سند ازدواج و مندرجات آن، از جمله مهریه، دریافت می شود. این هزینه ها شامل حق التحریر دفترخانه و سایر هزینه های اداری است که بر اساس تعرفه های مصوب از سوی کانون سردفتران و دفتریاران تعیین و دریافت می گردد. این هزینه ها ارتباطی به مالیات بر مهریه ندارند و صرفاً بابت خدمات ثبتی دریافت می شوند.
- شفاف سازی در مورد مالیات مهریه:
در سال های اخیر، شایعات و بحث هایی در مورد مالیات بر مهریه مطرح شده است، اما واقعیت حقوقی این است که تا نیمه اول سال ۱۴۰۴، قانون مالیات بر اصل مهریه به صورت رسمی تصویب و اجرایی نشده است. به عبارت دیگر، زوجه هنگام دریافت مهریه، بابت اصل مبلغ مهریه هیچ گونه مالیاتی پرداخت نمی کند. آنچه گاهی اوقات با مالیات مهریه اشتباه گرفته می شود، ممکن است مربوط به موارد زیر باشد:
- مالیات نقل و انتقال: اگر مهریه به صورت ملک، سهام، یا سایر اموال غیرنقدی باشد و برای انتقال سند آن به نام زوجه، نیاز به نقل و انتقال قانونی باشد، هزینه ها و مالیات های مربوط به نقل و انتقال آن دارایی (مشابه هر نقل و انتقال دیگر) ممکن است اعمال شود. این مالیات ها، مالیات بر انتقال دارایی هستند و نه مالیات بر خود مهریه.
- مالیات بر درآمد ناشی از سپرده های بانکی: در صورتی که مبلغ مهریه دریافت شده به حساب بانکی زوجه واریز و سود ناشی از آن تعلق گیرد، ممکن است آن سود مشمول مالیات بر درآمد شود، اما اصل مهریه معاف از مالیات است.
بنابراین، تا اطلاع ثانوی، مهریه در ایران مشمول مالیات مستقیم بر اصل آن نمی شود و اخبار مربوط به آن، عمدتاً در حد طرح ها یا گمانه زنی ها باقی مانده است.
توقیف اموال و مفهوم مستثنیات دین
یکی از مهم ترین ابزارهای قانونی برای وصول مهریه در صورت عدم پرداخت از سوی زوج، توقیف اموال وی است. این امر به زوجه این امکان را می دهد که با شناسایی دارایی های زوج، آن ها را به نفع خود توقیف کرده و از محل فروش یا انتقال آن ها، مهریه خود را دریافت کند. با این حال، قانونی به نام مستثنیات دین وجود دارد که برخی از اموال زوج را از توقیف معاف می کند تا زندگی او دچار مشقت شدید نشود.
- کدام اموال قابل توقیف هستند؟
زوجه می تواند درخواست توقیف انواع مختلفی از اموال زوج را داشته باشد، از جمله:
- حقوق و مزایای دریافتی از محل کار (با رعایت سقف های قانونی).
- سپرده های بانکی و موجودی حساب ها.
- سهام و اوراق بهادار.
- خودرو و وسایل نقلیه غیرضروری.
- اموال منقول و غیرمنقول (مانند ملک، زمین، وسایل ارزشمند) که جزء مستثنیات دین نباشند.
این اموال پس از توقیف، در صورت لزوم به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زوجه پرداخت می شود.
- کدام اموال جزء مستثنیات دین هستند و قابل توقیف نیستند؟
مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که برای ادامه زندگی معیشتی بدهکار ضروری هستند و قانون آنها را از توقیف معاف کرده است. هدف از این قانون، حمایت از کرامت انسانی و جلوگیری از بی خانمانی یا از دست دادن ابزار امرار معاش بدهکار است. مهم ترین این اموال عبارتند از:
- مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن بدهکار و افراد تحت تکفل وی.
- ابزار کار و وسایل مورد نیاز برای کسب درآمد (مانند خودروی تاکسی برای راننده، ماشین آلات خاص برای صنعتگر).
- وسایل ضروری زندگی از قبیل اثاثیه منزل، پوشاک، آذوقه و … که متناسب با شأن عرفی و اجتماعی بدهکار باشد.
- مبلغی از حقوق و مزایای دریافتی که برای تأمین حداقل معیشت بدهکار و افراد تحت تکفلش ضروری است.
تعیین مصادیق مستثنیات دین در هر پرونده، به نظر قاضی و با توجه به شرایط خاص هر فرد بستگی دارد. اگر زوج بتواند ثابت کند که مال توقیف شده جزء مستثنیات دین اوست، می تواند درخواست رفع توقیف از آن را به دادگاه ارائه دهد.
عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه
در صورتی که دادگاه حکم به تقسیط مهریه داده باشد و زوج موظف به پرداخت اقساط در سررسیدهای مشخصی باشد، عدم رعایت این تعهدات می تواند عواقب حقوقی جدی برای او به دنبال داشته باشد. تجربه نشان داده است که یکی از مهم ترین این عواقب، امکان صدور حکم جلب مجدد برای زوج است.
معمولاً در صورتی که زوج سه قسط متوالی از مهریه خود را پرداخت نکند، زوجه می تواند با ارائه مستندات مربوط به عدم پرداخت، از دادگاه درخواست صدور حکم جلب را داشته باشد. این حکم جلب به این معناست که زوج ممکن است بازداشت و به حبس محکوم شود تا زمانی که اقساط معوقه را پرداخت کند یا مجدداً اعسار خود را (در صورت تغییر شرایط) اثبات نماید. هدف از این مکانیزم، تضمین اجرای حکم دادگاه و حمایت از حقوق زوجه است. بنابراین، زوجینی که مهریه آن ها تقسیط شده است، باید به دقت به زمان بندی پرداخت اقساط توجه کنند تا از پیامدهای ناگوار حقوقی جلوگیری شود.
سقف ۱۱۰ سکه برای حبس مهریه، به معنای نادیده گرفتن مهریه مازاد نیست، بلکه صرفاً جنبه کیفری آن را محدود می کند و مطالبه مابقی مهریه همچنان از طریق مدنی امکان پذیر است.
سناریوهای خاص و پاسخ به ابهامات رایج
مهریه به دلیل ماهیت پیچیده و ارتباطش با زندگی شخصی افراد، همواره با سناریوهای خاص و ابهامات متعددی همراه است. در این بخش، به برخی از رایج ترین این سوالات و موقعیت ها پرداخته می شود.
مهریه در صورت فوت زوج یا زوجه
یکی از سوالات پرتکرار در مورد مهریه، وضعیت آن در صورت فوت یکی از طرفین عقد است:
- آیا در صورت فوت زوج، مهریه به زوجه تعلق می گیرد؟ (وراثت مهریه)
بله، مهریه یک دین ممتاز است و با فوت زوج، از بین نمی رود. بلکه زوجه می تواند مهریه خود را از اموال به جا مانده از متوفی (ترکه) مطالبه کند. در واقع، مهریه قبل از هرگونه تقسیم ارث بین وراث، باید از دارایی های زوج متوفی پرداخت شود. زوجه در این حالت، هم حق دریافت مهریه خود را دارد و هم از ترکه همسر متوفی خود (بر اساس سهم الارث قانونی) ارث می برد.
- آیا فوت زوجه باعث از بین رفتن مهریه می شود؟ (حق ورثه زوجه)
خیر، مهریه با فوت زوجه نیز از بین نمی رود. اگر مهریه عندالمطالبه باشد و زوجه قبل از دریافت آن فوت کند، ورثه قانونی زوجه (شامل پدر، مادر، فرزندان و در نبود آن ها سایر وراث) می توانند مهریه او را از زوج مطالبه کنند. مهریه در این حالت، جزء دارایی های متوفی محسوب شده و طبق قوانین ارث بین ورثه تقسیم می شود. بنابراین، زوج حتی پس از فوت همسر خود، همچنان به پرداخت مهریه او به ورثه اش متعهد است.
تأثیر نشوز، خیانت یا ازدواج مجدد زوجه بر حق مهریه
در عرف جامعه گاهی تصورات نادرستی در مورد تأثیر برخی رفتارها یا وقایع بر حق مهریه وجود دارد:
- تأثیر نشوز (عدم تمکین) یا خیانت زوجه بر حق مهریه:
نشوز (یعنی عدم تمکین زوجه از وظایف زناشویی بدون عذر موجه شرعی یا قانونی) یا حتی خیانت زوجه، به هیچ وجه باعث ساقط شدن حق مهریه او نمی شود. مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زوجه درمی آید و یک حق قطعی است. تنها در صورتی که طلاق از نوع خلع باشد و زوجه در برابر طلاق، مالی را به زوج ببخشد (که می تواند مهریه باشد)، مهریه از بین می رود. در غیر این صورت، نشوز یا خیانت صرفاً ممکن است بر حق نفقه تأثیر بگذارد، اما به مهریه ارتباطی ندارد.
- آیا ازدواج مجدد زوجه بر مهریه از همسر اول تأثیری دارد؟
خیر، ازدواج مجدد زوجه هیچ تأثیری بر حق مطالبه مهریه از همسر اول ندارد. مهریه دینی است که بر ذمه زوج اول قرار گرفته و حتی پس از طلاق و ازدواج مجدد زوجه، او همچنان می تواند مهریه خود را از همسر اولش مطالبه کند. این موضوع در عمل نیز مشاهده می شود و بسیاری از زنان پس از ازدواج مجدد، همچنان پیگیر وصول مهریه از ازدواج قبلی خود هستند.
مهریه در دوران عقد (قبل از نزدیکی)
وضعیت مهریه در دوران عقد و قبل از وقوع نزدیکی، متفاوت از پس از آن است. طبق قانون مدنی:
- اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی رخ دهد، زوجه مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود. به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و قبل از نزدیکی طلاق صورت گیرد، زوجه تنها می تواند ۵۰ سکه را مطالبه کند.
- اگر طلاق پس از وقوع نزدیکی (حتی یک بار) صورت گیرد، زوجه مستحق تمام مهریه خواهد بود.
این قاعده برای جلوگیری از تضییع حق زوج در صورت برهم خوردن ازدواج در ابتدای راه و قبل از تشکیل زندگی کامل وضع شده است.
تفاوت سکه بهار آزادی و سکه تمام بهار آزادی در مهریه
در تعیین مهریه به صورت سکه، گاهی از عبارت سکه بهار آزادی یا سکه تمام بهار آزادی استفاده می شود. هرچند در عرف بازار معمولاً هر دو به یک معنا به کار می روند، اما از لحاظ فنی و حقوقی، سکه تمام بهار آزادی به سکه هایی با وزن ۸.۱۳۳ گرم اطلاق می شود که از سال ۱۳۵۸ تاکنون ضرب شده اند و شامل طرح قدیم و طرح جدید می شوند. در حالی که عبارت سکه بهار آزادی می تواند گاهی شامل ربع سکه یا نیم سکه نیز گردد. برای جلوگیری از هرگونه ابهام در زمان مطالبه، بهتر است در سند ازدواج به وضوح قید شود که منظور سکه تمام بهار آزادی طرح جدید یا سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم است. در غیاب این وضوح، معمولاً سکه تمام بهار آزادی ملاک قرار می گیرد.
اگر مهریه تعیین نشود
در عقد دائم، عدم تعیین مهریه در زمان عقد نکاح، باعث باطل شدن عقد نمی شود و عقد صحیح است. در این حالت، وضعیت مهریه به شرح زیر خواهد بود:
- اگر زوجین قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، مهریه ای به زوجه تعلق نمی گیرد (مگر اینکه طلاق با بخشش مال از سوی زوجه باشد).
- اگر زوجین پس از وقوع نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، دادگاه مهریه ای به نام مهرالمثل تعیین می کند. مهرالمثل بر اساس عواملی مانند وضعیت اجتماعی و خانوادگی زن، تحصیلات، سن، وضعیت اجتماعی و مالی مرد و عرف منطقه تعیین می شود. این مهرالمثل توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین و به زوجه پرداخت می گردد.
- اگر زوجین در دوران زندگی مشترک (بعد از نزدیکی) با یکدیگر در مورد مهریه به توافق برسند و آن را ثبت کنند، آن توافق معتبر و لازم الاجرا خواهد بود که به آن مهرالمسمی می گویند.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مداوم در تفسیر و اجرای قوانین، این سناریوها نشان می دهند که آگاهی و مشورت با متخصصان حقوقی تا چه اندازه می تواند در حفظ حقوق و جلوگیری از مشکلات آتی مؤثر باشد. توجه به جزئیات در زمان عقد و پس از آن، به افراد کمک می کند تا با دید بازتری به مسائل حقوقی خانواده نگاه کنند.
سوالات متداول
قانون جدید مهریه ۱۴۰۴ دقیقاً چه می گوید؟
تا نیمه اول سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی)، قانون جدید و رسمی در مورد تغییر بنیادین مهریه به تصویب نرسیده است. قوانین فعلی همچنان بر مبنای ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده (مصوب ۱۳۹۱) استوار است. بر این اساس، مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به مالکیت زن درمی آید و می تواند آن را مطالبه کند. سقف ۱۱۰ سکه نیز مربوط به مسئولیت کیفری (حبس) زوج است، نه میزان کل مهریه قابل مطالبه.
آیا قانون ۱۴ سکه برای مهریه تصویب شده است؟
خیر، قانون «۱۴ سکه» تا زمان نگارش این مقاله در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) به صورت رسمی تصویب و لازم الاجرا نشده است. این طرح در حد پیشنهاد و بررسی در مجلس شورای اسلامی است و در صورت تصویب نهایی، احتمالاً جنبه کیفری مهریه را به ۱۴ سکه محدود خواهد کرد، نه کل مبلغ مهریه را. زوجه همچنان می تواند مهریه بیشتر از ۱۴ سکه را از طریق مدنی مطالبه کند.
سقف مهریه قابل مطالبه در دادگاه چند سکه است؟
در ایران، هیچ سقف قانونی برای میزان مهریه ای که می توان در دادگاه مطالبه کرد، وجود ندارد. زن می تواند هر تعداد سکه یا هر مال دیگری را که در عقدنامه به عنوان مهریه تعیین شده است، مطالبه نماید. سقف ۱۱۰ سکه تنها مربوط به جنبه کیفری (حبس) زوج است. به عبارت دیگر، زن می تواند مهریه خود را تا هر میزان که باشد (مثلاً ۵۰۰ سکه یا بیشتر) از طریق دادگاه مطالبه کند، اما شوهر فقط تا سقف ۱۱۰ سکه ممکن است به دلیل عدم پرداخت مهریه به حبس محکوم شود (در صورت عدم اثبات اعسار و توان مالی).
آیا برای مهریه زندان وجود دارد؟ تحت چه شرایطی؟
بله، برای مهریه زندان وجود دارد، اما تحت شرایط خاص. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد و زوج از پرداخت آن امتناع کند و اعسار خود را اثبات ننماید یا توانایی مالی او توسط دادگاه احراز شود، می تواند به حبس محکوم شود. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زندان وجود ندارد و مطالبه آن صرفاً جنبه مدنی دارد. همچنین، در صورت تقسیط مهریه و عدم پرداخت سه قسط متوالی، زوجه می تواند مجدداً درخواست حکم جلب و حبس زوج را تا زمان پرداخت معوقات داشته باشد.
آیا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه پرداخت نمی شود؟
خیر، این یک باور غلط است. مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باید پرداخت شود. سقف ۱۱۰ سکه فقط مربوط به جنبه کیفری (حبس) است، نه اصل دین مهریه. به این معنا که برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن نمی تواند درخواست حبس مرد را داشته باشد و مطالبه آن صرفاً از طریق توقیف اموال و دارایی های مرد (به جز مستثنیات دین) پیگیری می شود. اگر مرد توانایی مالی پرداخت کل مهریه را داشته باشد، باید آن را بپردازد.
زن می تواند تمام مهریه اش را یکجا مطالبه کند؟
بله، اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن می تواند تمام مهریه خود را به صورت یکجا مطالبه کند. در این صورت، مرد موظف به پرداخت آن است. اگر مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار و تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شرایط مالی مرد، در صورت اثبات اعسار، حکم به پیش قسط و اقساط ماهانه صادر خواهد کرد.
چگونه می توان مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کرد؟
برای پرداخت اقساطی مهریه، مرد باید دادخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را به دادگاه خانواده ارائه دهد. در این دادخواست، باید ناتوانی مالی خود را برای پرداخت یکجا اثبات کند و لیست اموال، درآمدها، هزینه ها و بدهی های خود را ارائه دهد. دادگاه با بررسی این مدارک و شنیدن شهادت شهود، در صورت پذیرش اعسار، یک پیش قسط و سپس اقساط ماهانه یا دوره ای را بر اساس توان مالی زوج تعیین می کند.
چه زمانی می توان درخواست تعدیل اقساط مهریه را داد؟
اگر پس از صدور حکم تقسیط مهریه، شرایط مالی زوج به طور محسوسی تغییر کند (مثلاً درآمدش کاهش یا افزایش یابد، یا هزینه های ضروری زندگی او تغییر کند)، هر یک از زوجین (هم مرد و هم زن) می توانند با ارائه دادخواست «تعدیل اقساط مهریه» به دادگاه، درخواست بررسی مجدد و تغییر میزان اقساط را داشته باشند. این امر به ویژه در شرایط تورمی و نوسانات اقتصادی کاربرد فراوان دارد تا اقساط با واقعیت های مالی زندگی فرد متناسب بماند.
آیا مهریه بخشیده شده قابل برگشت است؟
این موضوع به نحوه بخشش مهریه بستگی دارد. اگر مهریه با لفظ «ابراء» (که به معنای بخشش قطعی دین است) بخشیده شده باشد، قابل برگشت نیست. اما اگر به صورت «هبه» (بخشش) باشد، در برخی شرایط خاص (مثلاً با بقای عین مال و بدون دریافت عوض)، زن ممکن است بتواند آن را بازپس بگیرد. همچنین، اگر بخشش مهریه مشروط به امری بوده و آن شرط محقق نشده باشد، امکان بازپس گیری وجود دارد. توصیه می شود در این موارد حتماً با وکیل متخصص مشورت شود.
حق حبس زوجه باکره چیست و چگونه رفع می شود؟
حق حبس به زوجه باکره این امکان را می دهد که تا زمان دریافت تمام مهریه خود، از تمکین به زوج خودداری کند (یعنی اجازه نزدیکی ندهد و به منزل مشترک نرود)، بدون اینکه حق نفقه او از بین برود. این حق فقط مختص زوجه باکره است. حق حبس با پرداخت کامل مهریه توسط زوج رفع می شود. همچنین، اگر زوج مهریه را تقسیط کند و پیش قسط آن را بپردازد، معمولاً حق حبس از بین می رود و زوجه موظف به تمکین خواهد بود.
در صورت عدم شناسایی اموال، مهریه چگونه وصول می شود؟
اگر هیچ مالی از زوج شناسایی نشود و مرد نیز توان مالی پرداخت نداشته باشد و اعسار او در دادگاه اثبات شود، مهریه به صورت اقساطی تعیین می شود که ممکن است بسیار طولانی مدت باشد. در این شرایط، زن تا زمانی که اموالی از مرد شناسایی نشود یا مرد توان مالی برای پرداخت اقساط را پیدا نکند، ممکن است در وصول کامل مهریه با مشکل مواجه شود. در برخی موارد، اگر ثابت شود مرد برای فرار از دین مهریه اموال خود را منتقل کرده، می توان علیه او دادخواست ابطال معامله به قصد فرار از دین را مطرح کرد. همچنین اگر زوج شغل و درآمدی داشته باشد، بخشی از حقوق او برای مهریه توقیف می شود.
نتیجه گیری
مهریه به عنوان یک حق مالی مهم و پشتوانه زوجه، همواره جایگاه ویژه ای در قوانین خانواده ایران داشته است. درک صحیح از سقف مهریه در ایران و تمایز واقعیت های قانونی از شایعات، برای زوجین و تمامی افرادی که با این موضوع سروکار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. همانطور که بررسی شد، سقف ۱۱۰ سکه مربوط به جنبه کیفری (حبس) مهریه است و نه سقف کل مهریه قابل مطالبه. طرح های ۱۴ و ۵ سکه نیز تاکنون به قانون تبدیل نشده اند و در مراحل بررسی قرار دارند. فرآیند مطالبه و پرداخت مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، دارای جنبه های حقوقی و مالی پیچیده ای است که نیازمند آگاهی کامل از مفاهیمی چون اعسار، تقسیط، محاسبه به نرخ روز و مستثنیات دین می باشد.
با توجه به پیچیدگی های قوانین مهریه، نوسانات اقتصادی و شرایط خاص هر پرونده، توصیه می شود که زوجین و افرادی که درگیر مسائل مربوط به مهریه هستند، همواره با وکیل متخصص در امور خانواده مشورت کنند. این مشورت می تواند به آن ها در اتخاذ تصمیمات آگاهانه، حفظ حقوق قانونی و جلوگیری از پیامدهای ناخواسته حقوقی و مالی کمک شایانی کند. تعیین مهریه ای معقول و متناسب با توان مالی زوج، علاوه بر حفظ حقوق زوجه، می تواند به تحکیم بنیان خانواده و کاهش اختلافات آتی نیز کمک کند.
- مراحل:
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "سقف مهریه در ایران: راهنمای جامع قانون جدید ۱۴۰۲" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "سقف مهریه در ایران: راهنمای جامع قانون جدید ۱۴۰۲"، کلیک کنید.